Sider

27. oktober 2023

Bokomtale: Lungeflyteprøven av Tore Renberg

Oktober forlag 2023
558 sider
Lånt papirbok privat og lånt lydbok BookBites

Fyrst: Eg likar ikkje omslaget på boka. Kva i alle dagar er det illustrasjonen viser? Ein blekksprut, ein plante, eit torturinstrument? eller noko heilt anna? Eg forstår ikkje kva det er og kva det har med boka å gjera - og eg tykkjer det er stygt.
Eg nemner dette innleiingsvis, for sjølve omslaget er det einaste eg kan komma på som er negativt med boka - og så er me ferdige med det liksom.

Korleis omslaget ser ut har sjølvsagt ikkje noko å sei for innhaldet - for eg vart svært nøgd med denne leseopplevinga.
"Makaber lesefest" var overskrifta på bokmeldinga i VG, og eg kan forsåvidt skriva under på at deler av boka er makaber. Og lesefest? Jo, absolutt. Boka er både lærerik, interessant, underhaldande, gripande og opprørande. 

Romanen byggjer på verkelege hendingar, reelle rettssaker og historiske personar. Overraskande mykje er dokumentert, noko forfattaren gjer greie for både undervegs og i ein eigen oversikt over historiske personar bakerst i boka.

Me er i Leipzig i Sachsen i noverande Tyskland i 1681. Femten år gamle Anna Voigt vert tiltalt for å ha drepe det nyfødde barnet sitt - og om ho vert kjent skuldig ventar dødsstraff. Ein ung jurist, ein framsynt lege og ein knust far gjer det dei kan for å bevisa at ho er uskuldig. Anna drap ikkje barnet sitt, det var dødfødt.

Tittelen på boka viser til ei eksperimentell medisinsk prøve, som i ettertid vert sett på som starten på moderne rettsmedisin. Prøva skal visa om ei kvinne har bore fram eit dødfødt eller eit levandefødt barn: Eit barn som har døydd i mors liv har aldri drege pusten og lungene til barnet er kompakte. Om ein bit av lungene vert senka i vatn vil det synka. Har barnet levd, har det pusta, lungene er svampaktige og lungebiten vil flyta opp. Prøva som vart teke av Anna sitt barn flaut ikkje opp. 

Rettsprosessen tok fleire år. Retten og samfunnet var ikkje klar for eit slikt vitenskapeleg og eksperimentelt prøvesvar, med få unntak, - som Anna sin forsvarar Christian Thomasius. Det som dominerte i rettssalane på denne tida var teologi, tradisjon og rykter. Spebarnsdrap var eit reellt samfunnsproblem, trass i dei harde straffene som venta dei som vart kjende skuldige: tortur, forvisning, dødsstraff. Ofte var uønskte svangerskapa resultat av overgrep, men det var kvinna som vart straffa (hardast) sidan ho hadde "latt seg besvangra". 

Lungeflyteprøven er ein roman som flommar over av forteljarstemmer, folk og hendingar, men eg tykkjer at forfattaren har ei stødig hand over det heile. Av og til kjem forfattaren si stemme inn og forklarar kva som er fiktivt og kva som er historisk. Han undrar seg over kva dei involverte har tenkt, legg fram ulike alternativ, presiserer at enkelte ting er slikt som kunne ha hendt. Andre ting er historiske fakta og vel dokumentert.

Glimta inn i kvardagsliva til dei ulike familiane fortel mykje om tidsepoken - altså starten på opplysningstida. Eg vil tru at både godseigarfamilien, advokatfamilien, pastorfamilien, legefamilien og skarprettarfamilien er tidstypiske og realistiske. Religion, ære, moral og ivaretaking av orden var sett på som grunnleggjande viktig av dei styrande i samfunnet, men hadde groteske utslag - sett med notidsauge.
I boka får ein fleire eksempel på at dobbeltmoralen blomstra og at klasseskilnadene var djupe. Folk med nye tankar om likskap for lova og ny kunnskap basert på forsking og vitenskap møtte motstand frå mange hald, særleg frå kyrkja, men også frå andre autoritetar. Thomasius måtte etter kvart flykta frå Leipzig på grunn av dei kontroversielle standpunkta sine. Han var til dømes så "radikal" at han meinte at bruk av tortur burde avskaffast.

Språket i boka er snirklete, noko gammalmodig - og passar til tida det vert fortalt om. Omgangsformene var ikkje slik som i dag og synet på medmenneske og samfunnet elles var totalt annleis.
Stemninga varierer gjennom boka. Noko vert fortalt om på ein sakleg og nøktern måte, i andre sekvensar er det intenst, nærgåande, sorgtungt og desperat. 

Boka passar ikkje for alle, deler av handlinga er rimeleg brutal og som sagt innleiingsvis; makaber. Men dette var ei brutal tid prega av vald og straff, så eg meiner det er innafor. Ein bør dessutan ha ei genuin interesse for historie om ein skal gi seg i kast med ei forteljing som dette, og gjerne ei særskilt interesse for kriminalhistorie, rettshistorie og politisk historie.

Alle som les denne bloggen veit at eg les mest (og helst) krim. Det er det eg slappar av med og kosar meg med. Men dei bøkene eg likar best og som gir meg mest - som "er med meg" lenge etter avslutta lesing - er dei svære (og barske) historiske forteljingane. Som til dømes Shardlake-serien, Hortten/Beouberge-serien og Grønland-trilogien.

Lungeflyteprøven er også eit storverk som ga meg mykje. Eg kjem aldri til å gløyma Anna Voigt og hennar lagnad. Eg kjem heller aldri til å gløyma faren Hans Heinrich Voigt, kampen han kjempa og sorga han måtte gjennomgå - og som førte han inn i galskapen.

Eg er mektig imponert over all jobben forfattaren må ha hatt med innhenting av historiske fakta og bakgrunnsstoff (Han skal ha brukt fem og eit halvt år på arbeidet). Vidare er eg imponert over at Tore Renberg stadig fornyar, utviklar og utfordrar seg som forfattar. Han har gjennom forfattarskapet sitt veksla mellom stilartar og målføre og skapt såpass ulike karakterar som Jarle, Tollak, Steinar og Rudi.
Lungeflyteprøven er den fyrste historiske romanen til Renberg, og han må gjerne skriva fleire i denne sjangeren!

Eg var så heldig at eg fekk låna papirbok privat - og då eg var kommen vel halvveges var hellet med meg nok ein gong; lydboka var tilgjengeleg i BookBites. Sidan Tore Renberg er ein så fenomenal opplesar av sine eigne bøker vart valet enkelt: derifrå og ut vart det lyd. 

Her kan du sjå og høyra forfattaren lesa prologen:


Andre bloggmeiningar: Tine, Elida

25. oktober 2023

Dikt og slikt: Kald morgen

Då er det sanneleg på tide at Dikt og slikt-spalta presenterer eit Inger Hagerup-dikt. 

Inger Hagerup (1905-85) vert rekna som ein av våre største lyrikarar. Velkjende er til dømes dikta Lykke og Våre små søsken, motstandsdiktet Aust-Vågøy og barnerima Lille Persille og Så rart. I tillegg til lyrikken ga ho ut skodespel og høyrespel, og ho oversette store verk og gjendikta poesi. 

Eg fann diktet nedanfor i boka Samlede diktnb.no. Det kom opphavleg ut på diktsamlinga Flukten til Amerika (1942).

Kald morgen

Nå vandrer året inn til sin oktober
i okergull og skinnende sinober.

Forbi oss rir en enslig morgenrytter.
Han kraser sprøtt de frosne sølepytter.

En svartkledt samling deputerte kråker
holder et verdig møte på en åker

som ligger vridd og naken etter plogen. 
Det bjeffer iltre øksehugg fra skogen.

Langs åsen henger rognens rike klaser.
- En skulle kanskje tatt dem hjem i vaser -?

Vi går alene på en vei og tier. 
Og det er høst i alt vi ikke sier.

11. oktober 2023

Norsk krim 2023 del 4

Er det på tide at Ingar Johnsrud får Rivertonprisen? Er det Jan-Erik Fjell sin tur no?
Eller kjem Anne Holt til å få Rivertonprisen for andre gong?
Uansett, denne hausten byr på mange kandidatar til denne prisen (og andre prisar.)


Tolv utemte hester av Anne Holt
Gyldendal 2023
485 sider
Lånt ebok BookBites

Den tolvte boka i Hanne Willhelmsen-serien er ganske omfangsrik, men eg opplevde aldri boka som for lang. Dette er nemleg Anne Holt på sitt beste; Tolv utemte hester er ei velskriven og gjennomarbeida historie, befolka med interessante karakterar og bikarakterar.

Hanne sine næraste består av kona Nefis, dottera Ida samt husvenene Henrik og Ebba. Henrik har vore med i fleire bøker, Ebba møtte me for fyrste gong i Det ellevte manus. I innleiinga i denne boka er det fullstendig krise: Nefis er rasande og i ferd med å forlata Hanne, til Ida si fortviling. Kva har skjedd? Me veit frå før at Hanne er sær og tverr; kva kan ho no ha gjort? 
Så går me to veker tilbake i tid, og gradvis får lesaren vita kva som er bakgrunnen - og den viser seg å vera sjokkerande dramatisk. 

Herifrå og ut er denne lesaren "solgt", for dette vart rett og slett ei slukebok. Anne Holt er ein god forteljar som veit å engasjera lesaren. Dessutan er plottet særdeles originalt og kreativt. Dei tolv utemde hestane viser seg å vera ei gruppe "menn som hatar kvinner". Kva kan bli følgjene av at slike incels bestemmer seg for å bevega seg vekk frå tastaturet og ut i samfunnet?

Konklusjon: Tolv utemte hester er ein av årets beste norske krimbøker. 
Soleklar terningkast 5.


Patrioter av Ingar Johnsrud
Aschehoug 2023
425 sider
Lånt ebok BookBites

Dette er ein frittståande krim av typen politisk thriller. Historia er velskriven og godt komponert og handlar om kor lite som skal til for å trua demokratiet vårt. 

Sjølv om dette er ei "eventyrforteljing" er deler av handlinga skremmande realistisk. Det handlar om kor langt enkelte er villige til å gå for å vinna eit val: Kva foregår i kulissane når det gjeld maktkamp og politiske og personlege motsetnader? Det handlar vidare som manipulasjon av valgomatar og anna digital teknologi som kan misbrukast. Dernest handlar det om terror. 

Gjennom to sentrale forteljarstemmer vert det talt ned til stortingsvalet. Den eine stemma er politisk rådgjevar i AP og den andre er terroretterforskar. Ei ekstremistisk gruppe har produsert ei dødeleg gift som dei truar med å bruka på eit avgrensa område der det befinn seg mange menneske. Korleis kan dei stoppast? Terroristane har også kidnappa ei ung gravid kvinne. Korleis redda henne?

Patrioter er krim for vidarekomne. Det er ei spennande og underhaldande bok, men det kan nok opplevast som litt krevjande å halda styr på alle trådar. 
Terningkast 5-.


Nattravnen av Jan-Erik Fjell
Bonnier norsk forlag 2023
381 sider
Lånt ebok BookBites

Nok eit hyggeleg gjensyn med Anton Brekke og Magnus Torp. I den 10. boka i serien er rollene deira og forholdet dei imellom heilt annleis enn i starten. Det er difor ein fordel å ha lese dei foregåande bøkene.
Handling: Anton vert engasjert av ein truecrimejournalist som vil laga podcast om ei gammal forsvinningssak. Dette vert han noko motvillig med på, men ganske snart viser det seg at han då trakkar oppi "bedet" til Kripos og Torp.
Eit nytt likfunn har funne stad i notid. Anton trur dette har samanheng med den gamle saka, men korleis? Fleire personar "veit noko", men å fortelja sanninga kan ha konsekvensar. Kvifor? 

Fjell skriv med stø, men også med ledig penn. Nattravnen er underhaldande utan å vera lettvint. 
Terningkast 4+.



Tyv av Sven Petter Næss
Vigmostad Bjørke 2023
190 sider
Lånt papirbok biblioteket

Ei bok i serien De ti bud. Eg har berre lese ei av bøkene tidlegare; Andre guder. Den likte eg ikkje noko særleg, så dermed har eg (til no) valgt vekk serien. 
Det er ikkje alle som beherskar det korte formatet, men eg tykkjer Næss har treft bra med kortromanen Tyv

Boka handlar ikkje om nasking, ran eller tjuveri, men om bedrageri og identitetstjuveri. Og om hevn. Ei kvinne har vore utsett for ein svindlar og mista alt; mann, jobb, hus, rykte. Når ho etter ei tid møter vedkommande igjen, legg ho ein utspekulert og blodig plan. 

Tematikken er aktuell; me kan stadig lesa om folk som vert svindla og lurte på det grovaste. Boka er til ettertanke og er meir interessant enn spennande. 
Terningkast 4.

1. oktober 2023

Oppsummering september 23

Påbyrja i august, fullført i september:
Camilla Läckberg og Henrik Fexeus - Sekten - Svensk krim - Lyd Storytel + Lånt papirbok privat
Thomas Bagger - Mannen i tre deler - Dansk krim - Lånt papirbok privat

Lese i september
Tor-Håkon Gabriel Håvardsen - En seksti under - Norsk sakprosa - Lyd Storytel
Jan-Erik Fjell - Nattravnen - Norsk krim - Lånt ebok BookBites
Gunnar Staalesen - Forfulgt av død - Norsk krim - Lånt papirbok privat
Nicci French - Kanalmorderen - Britisk krim - Lyd Storytel
Chris Tvedt - På ære og samvittighet - Norsk krim - Lånt ebok BookBites
Ingar Johnsrud - Patrioter - Norsk krim - Lånt ebok BookBites
Peter Mohlin og Peter Nyström - Det siste livet - Svensk krim - Lyd Storytel

Påbyrja i september, fullførast i oktober:
Jan Guillou - Den som drepte helvetes engler - Svensk krim - Lyd Storytel


3 lyd, 1 lyd + papir, 2 papir, 3 ebøker
6 lånt, 3 abonnement
8 krim,  1 dokumentar
5 norske, 2 svenske, 1 dansk, 1 britisk
9 menn, 2 kvinner (to av bøkene har to forfattarar)
Nye forfattarar: Bagger, Håvardsen, Mohlin, Nyström

September vart ein ualminneleg bra lesemånad med heile fem 5'arar. Dei fire 4'arane er også bra bøker. Om eg skal rangera 5'arane, held eg ein knapp på På ære og samvittighet

Den boka som overraska meg mest var sakprosaen En seksti under. Boka har undertittel alt om dødsfall, likhenting, forråtnelse og en begravelsesagents liv og eg må innrømma at det er den morbide lesesmaken min som gjorde at eg plukka opp boka. At eg fekk ei så bra leseoppleving var likevel overraskande. Det er nemleg ei veldig bra bok; ei personleg bok om livet som gravferdskonsulent, - ei bok som er både informativ, respektfull, makaber og morosam. Anbefalast!