Eg las dei fem bøkene i serien for mange år sidan - og har lenge hatt planar om å lesa dei på nytt, fordi eg tykte dei var så fantastisk fine den gongen. No er eg i gang - og eg kan "avsløra" at det atter vart gode leseopplevingar for meg. Det tok ikkje lang tid før eg vart sugd inn i handlinga - og det var spesielt interessant å finna ut kor lite/mykje ein hugsa frå forrige gong. For ordens skuld: Eg har ikkje bøkene i mi eiga bokhylle, men har lånt samleutgåva (dei tre fyrste bøkene) av ein nær familiemedlem.
Handlinga i pentalogien er frå Bøverdalen og er lagt til tida etter reformasjonen. Noreg låg under dansk herredøme og krone den gongen og det var urolege tider. Mange av personane i bøkene er historiske, men sjølve hovudpersonen, Bent Jonsson Smiugjelsøygarden, er fiktiv. Titlane på bøkene er Trollsteinen, Pilgrimsferd, Blåbreen, Staupet og Skjærsild. Som i Sigrid-trilogien er det ein del "indre dramatikk" i desse bøkene; religiøse grubleriar og filosofiske tankerekker - som innimellom kjedar meg litt. For meg er det meir interessant å lesa om den ytre dramatikken; om historiske hendingar og om korleis menneska tilpassa seg dei skiftande tidene, både praktisk, politisk, kulturelt, medmenneskeleg og mellommenneskeleg. 1500-talet var ei tid med sterke sosiale, religiøse og kulturelle motsetningar.
Det som vert fortalt om i Trollsteinen og Pilegrimsferd skjedde i ei fjern fortid, men likevel opplever eg at ein kjem nær både folk og miljø når ein les. Vera Henriksen fortel om kvardagsliv og høgtider, giftarmål og gravferder, skikk og bruk og tradisjonar - på ein levande måte. Ho skildrar moral og umoral og gjer greie for endring av lover og normer. Måten folk oppfører seg på og måten dei forheld seg til kvarandre på er ikkje så mykje annleis i dag. Menneska på 1500-talet hadde lengslar, forventningar og kjensler som notidsmenneske kan kjenna seg att i.
Visdalen er ein sidedal til Bøverdalen. Denne dalen midt i Jotunheimen har eit rikt kulturlandsskap og ein kan her finna mange spor etter menneskeleg aktivitet frå svundne tider; det gjeld t.d. ferdsel, jakt, seterdrift og utvinning av jern og kleberstein. Her finn ein også Smiugjelsøygarden, farsgarden til Bent Jonsson.
Trollsteinen
Me møter Bent Jonsson for fyrste gong sommaren 1562 når han er på veg heim til Lom etter eit lengre studieopphald i Danmark. På morssida slektar Jon på dansk adel og på farssida er han av bondeætt frå Bøverdalen. Han har studert teologi ved universitetet i København, men har ikkje blitt prestevigsla - han har ambisjonar om å bli universitetslærar. Me får ikkje greie på så mykje av barndoms- og ungdomstida til Bent i denne fyrste boka, men det synest klart at overgangen frå eit overklasseliv i Danmark til det enkle livet i dalen er stor. Føremålet med heimturen er å overbringa mora arven hennar i og med at morfaren nyss har gått bort, samt å vitja slektningane sine. Opphaldet skal komma til å bli utfordrande og vanskeleg - på fleire plan - og varar lenger enn planlagt.
Bent Johnson er eit symbol for den brytningstida det vert fortalt om. Han opplever at folk har vanskeleg for å tilpassa seg den nye lutherske læra. Sjølv er han også ein tvilar, for han ser at det er uheldige sider ved at folk vert tvinga til å slutta med det religiøse livet dei var vant til. Han slit også med dei motstridande forventningane som slektningane hans på begge sider har til han.
Dramatiske hendingar i familien fører til at Bent blir verande i dalen over vinteren. Naturen lagar også dramatikk: Kyrkja på Galde vert tatt av flaumen og garden Glømsdal vert råka av steinras. Som alltid vert menneska små når naturkreftene set inn. Bent møter skepsis i bygda, men fleire og fleire set pris på å ha ein slik velutdanna, velhalden og veltalande person mellom seg.
Henriksen skildrar det vanskelege forholdet Bent har til mora Magdalene, saknet etter faren som døydde då Bent var unggut, den varme velkomsten han får av farbroren Tore og motstanden han opplever at Sylfest; ein annan farbror, syner. Han får eit sjokkerande gjensyn med Live, tvillingsystera - som har "mista vettet" - eller er det mørke makter som herjar med henne? Med gamlepresten herr Gudbrand, som i skjul held seg til den katolske trua, har han ein god samtalepartner, medan han har problem med å forhalda seg til den nye "rettruande" presten. Han etablerer eit godt venskap med Lasse Glømsdal, og møter kjærleiken i Lasse si syster, Anne. Anne Glømsdal vert framstilt som stolt og sterk og på mange måtar ein likeverdig partner til Bent - men tradisjonelt og etter lova hadde kvinnene på denne tida begrensa med rettigheiter.
Bent er oppriktig glad i Anne og kan tenkja seg å gifta seg med henne, men den store store kjærleiken er det vel ikkje. Å gifta seg av kjærleik var det dessutan få som gjorde; ekteskap var som regel ei praktisk, politisk og familiær sak. Så Bent slit - med sine eigne og familien sine forventningar om ei heilt anna framtid. Skal han ta over ein liten gard som har vore vanstyrt i fleire år - eller skal han reisa attende til Danmark og ta imot det adelsbrevet som han truleg kan få? Han tenkjer mykje på kva som er rett og galt; om synd, bot, skam, skuld og tilgjeving. Men Bent får eit stadig nærare og inderlegare forhold til Anne - og det går slik som det gjerne går; Anne blir gravid. Bent og Lasse inngår dermed ein avtale der Bent forpliktar seg til å gifta seg med Anne etter at han har avklart si eiga stilling og framtid med dei danske slektningane sine. Bent gir seg sjølv ein frist på tre år - og boka vert avslutta med at han reiser attende til Danmark.
Det var mykje eg hugsa att frå boka etter meir enn 30 år - overraskande mykje faktisk. Det som eg hugsa best og som gjorde mest inntrykk på meg då eg las boka fyrste gong var skildringa av det nesten-incestuøse forholdet mellom Bent og Live. Og det slår meg no også; at Vera Henriksen var ein modig forfattar som kunne skriva om slike vanskelege og tabubelagte tema. Det eg hadde gløymt var kva lagnad Live fekk til slutt - og eg tenkjer no at det måtte vel berre enda slik som det gjorde..
Pilegrimsferd
Handlinga i denne boka tek til omlag der Trollsteinen sluttar; med at Bent kjem tilbake til Danmark og "det andre livet" sitt. Hjå morfamilien får Bent omsorg, men også ansvar og plikter - og god tid til å områ seg. Det er eit priviligert liv, men det er slett ikkje utan bekymringar. Bent sine lukkelege stunder vert ofte avløyst av tungsinn og grubling. Medan det knapt vert nemnt at far til Bent var teologiutdanna i den fyrste boka, vert det her greia vel ut om dette. Gjennom gamle brev som faren skreiv til morbroren Bent Bille får Bent Jonsson vita korleis og kvifor faren tvilte og sleit i forhold til tru og teologi. Faren sine tankar, haldningar og handlingar skal komma til å prega Bent i lang tid - og fører m.a. til at han reiser og oppheld seg i Paris for ei tid.
Lesaren får eit meir nyansert bilete av hovudpersonen i bok nummer to. Bent er utruleg søkjande og undrande - og ofte fylt av indre motsetningar og uro. Når han trur at han har fått svar på det som opptek han - då dukkar det opp andre spørsmål og utfordringar. Perspektivet er også vidare; ut mot Europa og dei straumane som finst der. Det ulmar - bokstaveleg talt - i fleire land i samband med religionskrigar, forfølging og straff, reformasjon og motreformasjon. På den andre sida er humanistiske tankar og ynskje om fridom for enkeltmenneske idear som er i ferd med å spre seg.
Etter ei langvarig og mangfaldig reise - på mange plan - gjer Bent som far hans gjorde før han; han vender tilbake til Lom - til Smiugjelsøygarden og til Anne og barnet deira. Det skjer ikkje utan ein djup indre kamp.
Pilegrimsferd er på mange måtar tyngre å lesa enn den fyrste boka, men ho er vel så interessant. Ein kan i denne boka tydeleg leggja merke til korleis Vera Henriksen har arbeidd med språket. Det er ei anna språkføring og det vert nytta andre formuleringar når det handlar om det danske overklasse- og akadermikarmiljøet; meir snirklete og "fordanska". Når handlinga går føre seg i fjellbygdene i Noreg er det meir kvardagsleg, konkret og direkte - noko som også er heilt naturleg.
Med tanke på at eg hugsa att mykje av handlinga i Trollsteinen, er det underleg å merka at eg hadde fullstendig gløymt kva Pilegrimsferd handla om. Det er berre nokre få hendingar eg hugsar frå då eg las boka fyrste gong. Eg skjønnar ikkje heilt kvifor det er slik. Kanskje det skuldast at eg den gongen var for ung til å forstå dei mange påkjenningane Bent gjekk gjennom? Det skal uansett bli interessant å finna ut kva som er gjenkjennbart i dei neste tre bøkene. Eg kjem til å ta fatt på Blåbreen umiddelbart etter at eg har skrive ferdig dette blogginnlegget, men deretter trur eg kanskje at eg treng ein pause frå middelalderliv og middelaldertankar før eg tek til på dei to siste bøkene; Staupet og Skjærsild.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Har du ikkje lest noko av Vera Henriksen? Vel - då har du mange svært gode leseopplevingar til gode! Grunnen til at eg har skrive eit såpass utfyllande handlingssamandrag er å få fleire til å lesa bøkene hennar. Eg håpar at enkelte kan bli frista til å ta fatt på historia om Bent Jonsson.
Her får du lenker til bibliografi (Wikipedia) og dei digitaliserte bøkene hennar (Nasjonalbiblioteket)
Handlinga i pentalogien er frå Bøverdalen og er lagt til tida etter reformasjonen. Noreg låg under dansk herredøme og krone den gongen og det var urolege tider. Mange av personane i bøkene er historiske, men sjølve hovudpersonen, Bent Jonsson Smiugjelsøygarden, er fiktiv. Titlane på bøkene er Trollsteinen, Pilgrimsferd, Blåbreen, Staupet og Skjærsild. Som i Sigrid-trilogien er det ein del "indre dramatikk" i desse bøkene; religiøse grubleriar og filosofiske tankerekker - som innimellom kjedar meg litt. For meg er det meir interessant å lesa om den ytre dramatikken; om historiske hendingar og om korleis menneska tilpassa seg dei skiftande tidene, både praktisk, politisk, kulturelt, medmenneskeleg og mellommenneskeleg. 1500-talet var ei tid med sterke sosiale, religiøse og kulturelle motsetningar.Det som vert fortalt om i Trollsteinen og Pilegrimsferd skjedde i ei fjern fortid, men likevel opplever eg at ein kjem nær både folk og miljø når ein les. Vera Henriksen fortel om kvardagsliv og høgtider, giftarmål og gravferder, skikk og bruk og tradisjonar - på ein levande måte. Ho skildrar moral og umoral og gjer greie for endring av lover og normer. Måten folk oppfører seg på og måten dei forheld seg til kvarandre på er ikkje så mykje annleis i dag. Menneska på 1500-talet hadde lengslar, forventningar og kjensler som notidsmenneske kan kjenna seg att i.
Visdalen er ein sidedal til Bøverdalen. Denne dalen midt i Jotunheimen har eit rikt kulturlandsskap og ein kan her finna mange spor etter menneskeleg aktivitet frå svundne tider; det gjeld t.d. ferdsel, jakt, seterdrift og utvinning av jern og kleberstein. Her finn ein også Smiugjelsøygarden, farsgarden til Bent Jonsson.
Trollsteinen
Me møter Bent Jonsson for fyrste gong sommaren 1562 når han er på veg heim til Lom etter eit lengre studieopphald i Danmark. På morssida slektar Jon på dansk adel og på farssida er han av bondeætt frå Bøverdalen. Han har studert teologi ved universitetet i København, men har ikkje blitt prestevigsla - han har ambisjonar om å bli universitetslærar. Me får ikkje greie på så mykje av barndoms- og ungdomstida til Bent i denne fyrste boka, men det synest klart at overgangen frå eit overklasseliv i Danmark til det enkle livet i dalen er stor. Føremålet med heimturen er å overbringa mora arven hennar i og med at morfaren nyss har gått bort, samt å vitja slektningane sine. Opphaldet skal komma til å bli utfordrande og vanskeleg - på fleire plan - og varar lenger enn planlagt.
Bent Johnson er eit symbol for den brytningstida det vert fortalt om. Han opplever at folk har vanskeleg for å tilpassa seg den nye lutherske læra. Sjølv er han også ein tvilar, for han ser at det er uheldige sider ved at folk vert tvinga til å slutta med det religiøse livet dei var vant til. Han slit også med dei motstridande forventningane som slektningane hans på begge sider har til han.
Dramatiske hendingar i familien fører til at Bent blir verande i dalen over vinteren. Naturen lagar også dramatikk: Kyrkja på Galde vert tatt av flaumen og garden Glømsdal vert råka av steinras. Som alltid vert menneska små når naturkreftene set inn. Bent møter skepsis i bygda, men fleire og fleire set pris på å ha ein slik velutdanna, velhalden og veltalande person mellom seg.
Henriksen skildrar det vanskelege forholdet Bent har til mora Magdalene, saknet etter faren som døydde då Bent var unggut, den varme velkomsten han får av farbroren Tore og motstanden han opplever at Sylfest; ein annan farbror, syner. Han får eit sjokkerande gjensyn med Live, tvillingsystera - som har "mista vettet" - eller er det mørke makter som herjar med henne? Med gamlepresten herr Gudbrand, som i skjul held seg til den katolske trua, har han ein god samtalepartner, medan han har problem med å forhalda seg til den nye "rettruande" presten. Han etablerer eit godt venskap med Lasse Glømsdal, og møter kjærleiken i Lasse si syster, Anne. Anne Glømsdal vert framstilt som stolt og sterk og på mange måtar ein likeverdig partner til Bent - men tradisjonelt og etter lova hadde kvinnene på denne tida begrensa med rettigheiter.
Bent er oppriktig glad i Anne og kan tenkja seg å gifta seg med henne, men den store store kjærleiken er det vel ikkje. Å gifta seg av kjærleik var det dessutan få som gjorde; ekteskap var som regel ei praktisk, politisk og familiær sak. Så Bent slit - med sine eigne og familien sine forventningar om ei heilt anna framtid. Skal han ta over ein liten gard som har vore vanstyrt i fleire år - eller skal han reisa attende til Danmark og ta imot det adelsbrevet som han truleg kan få? Han tenkjer mykje på kva som er rett og galt; om synd, bot, skam, skuld og tilgjeving. Men Bent får eit stadig nærare og inderlegare forhold til Anne - og det går slik som det gjerne går; Anne blir gravid. Bent og Lasse inngår dermed ein avtale der Bent forpliktar seg til å gifta seg med Anne etter at han har avklart si eiga stilling og framtid med dei danske slektningane sine. Bent gir seg sjølv ein frist på tre år - og boka vert avslutta med at han reiser attende til Danmark.
Det var mykje eg hugsa att frå boka etter meir enn 30 år - overraskande mykje faktisk. Det som eg hugsa best og som gjorde mest inntrykk på meg då eg las boka fyrste gong var skildringa av det nesten-incestuøse forholdet mellom Bent og Live. Og det slår meg no også; at Vera Henriksen var ein modig forfattar som kunne skriva om slike vanskelege og tabubelagte tema. Det eg hadde gløymt var kva lagnad Live fekk til slutt - og eg tenkjer no at det måtte vel berre enda slik som det gjorde..
Pilegrimsferd
Handlinga i denne boka tek til omlag der Trollsteinen sluttar; med at Bent kjem tilbake til Danmark og "det andre livet" sitt. Hjå morfamilien får Bent omsorg, men også ansvar og plikter - og god tid til å områ seg. Det er eit priviligert liv, men det er slett ikkje utan bekymringar. Bent sine lukkelege stunder vert ofte avløyst av tungsinn og grubling. Medan det knapt vert nemnt at far til Bent var teologiutdanna i den fyrste boka, vert det her greia vel ut om dette. Gjennom gamle brev som faren skreiv til morbroren Bent Bille får Bent Jonsson vita korleis og kvifor faren tvilte og sleit i forhold til tru og teologi. Faren sine tankar, haldningar og handlingar skal komma til å prega Bent i lang tid - og fører m.a. til at han reiser og oppheld seg i Paris for ei tid.
Lesaren får eit meir nyansert bilete av hovudpersonen i bok nummer to. Bent er utruleg søkjande og undrande - og ofte fylt av indre motsetningar og uro. Når han trur at han har fått svar på det som opptek han - då dukkar det opp andre spørsmål og utfordringar. Perspektivet er også vidare; ut mot Europa og dei straumane som finst der. Det ulmar - bokstaveleg talt - i fleire land i samband med religionskrigar, forfølging og straff, reformasjon og motreformasjon. På den andre sida er humanistiske tankar og ynskje om fridom for enkeltmenneske idear som er i ferd med å spre seg.
Etter ei langvarig og mangfaldig reise - på mange plan - gjer Bent som far hans gjorde før han; han vender tilbake til Lom - til Smiugjelsøygarden og til Anne og barnet deira. Det skjer ikkje utan ein djup indre kamp.
Pilegrimsferd er på mange måtar tyngre å lesa enn den fyrste boka, men ho er vel så interessant. Ein kan i denne boka tydeleg leggja merke til korleis Vera Henriksen har arbeidd med språket. Det er ei anna språkføring og det vert nytta andre formuleringar når det handlar om det danske overklasse- og akadermikarmiljøet; meir snirklete og "fordanska". Når handlinga går føre seg i fjellbygdene i Noreg er det meir kvardagsleg, konkret og direkte - noko som også er heilt naturleg.
Med tanke på at eg hugsa att mykje av handlinga i Trollsteinen, er det underleg å merka at eg hadde fullstendig gløymt kva Pilegrimsferd handla om. Det er berre nokre få hendingar eg hugsar frå då eg las boka fyrste gong. Eg skjønnar ikkje heilt kvifor det er slik. Kanskje det skuldast at eg den gongen var for ung til å forstå dei mange påkjenningane Bent gjekk gjennom? Det skal uansett bli interessant å finna ut kva som er gjenkjennbart i dei neste tre bøkene. Eg kjem til å ta fatt på Blåbreen umiddelbart etter at eg har skrive ferdig dette blogginnlegget, men deretter trur eg kanskje at eg treng ein pause frå middelalderliv og middelaldertankar før eg tek til på dei to siste bøkene; Staupet og Skjærsild.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Har du ikkje lest noko av Vera Henriksen? Vel - då har du mange svært gode leseopplevingar til gode! Grunnen til at eg har skrive eit såpass utfyllande handlingssamandrag er å få fleire til å lesa bøkene hennar. Eg håpar at enkelte kan bli frista til å ta fatt på historia om Bent Jonsson.
Her får du lenker til bibliografi (Wikipedia) og dei digitaliserte bøkene hennar (Nasjonalbiblioteket)
Så gøy å lese om disse bøkene! Har lest Sigrid-trillogien og likte den godt, så nå bar du brensel til ønsket om å lese mer av henne :) FY deg, jeg har ikke tid til dette her :) Ønsker deg en riktig trivelig helg Berit!
SvarSlettHehe, eg skjønnar at eg har frista deg. Kan legga til at Trollsteinen er på berre 215 lettleste sider - og at du etter å ha lest den berre MÅ lesa meir..!
Slett