Å lesa - les - las - har lese

Ingen stor sak dette, og det betyr absolutt ingenting for andre. På bloggen er eg min eigen redaktør og kan egentleg skriva det eg vil. Men altså:

Eg innrømmer det. Eg har gjennom fleire år her på bloggen brukt feil verbbøying av å lesa. Det gjekk for alvor opp for meg då eg såg denne teikninga på nettsida nynorsksenteret.no.

Eg hugsar det godt; eg spurde meg sjølv då eg skreiv ein av dei fyrste blogginnlegga: Heiter det har lest eller har lese? (I det som no vel heiter 'perfektum'?) Av ein eller annan grunn bestemte eg meg for å bruka har lest. Og eg har som prinsipp å vera kosekvent når eg skriv - og sjølv om eg angra så har eg halde fram med har lest. 

Samstundes er eg veldig oppteken av språk, nynorsk og rettskriving.

Så dette har skurra. 

Det har skurra meir og meir faktisk - og no har eg bestemt meg for å ombestemma meg. 

Verbet lese/lesa har svak bøying på bokmål og sterk bøying på nynorsk:

Å lese - leser - leste - har lest

Å lesa - les - las - har lese

Det heiter har lest på bokmål og har lese på nynorsk. 

Egentleg ynskjer eg å skriva korrekt og konservativt nynorsk (me, ikkje vi og a-endingar i infinitiv osv.) - for det ligg nærast dialekten min. Når eg har lese ut ei bok seier eg at eg har lese boka - ikkje lest boka.

Konklusjon:

Frå no av skal eg skriva 

eg har lese
du har lese
han/ho har lese
de har lese
me har lese
dei har lese

men eg kjem ikkje til å retta på gamle blogginnlegg. Dei får stå slik som dei står. 

Til sist eit sitat frå nynorsksenteret som nesten vart som ei "trøyst" for meg:

Nynorsken har ein større rikdom av former enn bokmålet, og me blir lett påverka av bokmålet, sidan det er så synleg i samfunnet. Men det er ingen grunn til å la seg skremma. Ein og annan bøyingsfeil er ikkje det som avgjer om du skriv god eller dårleg nynorsk, det er setningsbygnaden.

Bokomtale: Liv andre har levd av Edvard Hoem

Lydbokforlaget 2017
Speletid: 13:01
Opplesar: Edvard Hoem
Kjelde: Kjøpt lydfil

Dette vert truleg årets siste bokomtale på denne bloggen - og det er hyggeleg då å kunna avslutta bokomtaleåret med det som for meg vart årets beste norske roman.

Liv andre har levd må også seiast å vera ei verdig avslutning av bokserien som starta med Slåttekar frå himmelen og heldt fram med Bror din på prærien og Land ingen har sett.
Samstundes har forfattaren fullført det han starta på med Heimlandet. Barndom som handla om hans eiga oppvekst og Mors og fars historie som omhandla forfattaren sine foreldre. Eg har også lyst til å nemna den vesle boka Jordmor på jorda som på ein måte er ein prolog til "Slåttekar-kvartetten". Den handlar om Knut Nesje (slåttekaren/oldefaren) si mor og dermed forfattaren si tippoldemor.

I desse "Hvem tror du at du er-tider" er det mange som har fatta interesse for slektsgransking og familiehistorie. Hoem-slekta er så heldig at dei har ein dyktig forfattar mellom seg - ein som kan gi liv og sjel til forfedrane og formødrene - og ikkje berre tørre dokument, namn og årstal. Dei fleste av oss nordmenn har vel ein del fjerne slektningar i Amerika. Slik er det også med meg, men eg har ærleg talt ikkje noko interesse i å ha/ta kontakt med dei. Men takka vere Edvard Hoem sine skildringar av Eilert sitt liv over there har eg tenkt mykje på dei i slekta mi som utvandra den gongen for mange år sidan. Var det like strevsamt og vanskeleg for dei? Vart dei jamnleg råka av tungsinn og melankoli? Ga dei etter kvart slepp på det norske og tilpassa seg det nye samfunnet dei var blitt ein del av? Eg trur ein kan svara ja på dei spørsmåla.

Forteljinga om Knut Nesje og etterkommarane hans er såleis ein familiekrønike som er allmenngyldig og gjenkjenneleg. Her ligg noko av styrken i desse bøkene: Hoem fortel om sin eigen familie samstundes som han fortel om "alle andre". Alle finn noko dei kjenner att eller har høyrt om i det han skriv. Og som forlaget formulerer det i sin presentasjon av boka: "Kor mykje bestemmer eit menneske si livsreise med eigen innsats, og kor mykje blir avgjort av krefter som vi ikkje kan gjera noko med?" Dette er tankar me alle kan reflektera over.

Hovudpersonane er framleis brørne Eilert og Anton Edvard, to av sønene til slåttekaren. Anton Edvard er han som mot sin vilje måtte flytta heimefrå 7 år gammal og som var forfattaren sin bestefar. Liv andre har levd startar med at Eilert vitjar gamlelandet. Han er blitt enkemann og er tynga av sorg og sakn. Årstalet er 1927 og det har gått 34 år sidan han utvandra. Foreldra, slåttekaren Knut og kona Serianna, har også gått bort, og gjensynet med søsken og andre slektningar fyller Eilert med blanda kjensler. Nevøen Lars Hoem, Anton Edvard sin 16 år gamle son, vert med Eilert tilbake til Canada. Ein forstår at alt ikkje er som det skal vera med Lars, han er både uroleg og tungsindig. Foreldra håpar at reisa skal gjera han godt, men slik skal det ikkje gå. Lars sin lagnad er noko av det som gjer sterkast inntrykk i denne boka.

Livet på Albertaprærien er på ingen måte nokon dans på roser. Det er økonomiske nedgangstider og Eilert har åleineansvar for åtte born, mellom dei ei dotter som har downs. Det er ein hard kamp for å overleva som farmar sidan han får vanskar med å betala inn gjelda si i tillegg til skattar og avgifter. Og enno verre skal det bli. Utover på 1930-talet vert regionen stadig utsett for øydeleggjande naturtilhøve og avlingssvikt. Det handlar om tørke, kulde, stormar og grashoppesvermar - og dermed lite utkomme. Men Eilert står oppreist. Han MÅ stå oppreist og livet MÅ gå vidare. Han skriv lange utgreiande brev til departementet og finn trøyst i Bibelen og kristent arbeid - og dessutan finn han kjærleiken på nytt.

Som i dei foregåande bøkene vekslar det fint mellom Eilert og familien sitt liv i Canada og det som Anton Edvard, Beret Anna og deira etterkommarar opplever. Hoem fortel om korleis konjunkturar, krig og storpolitikk rundt omkring i verda verkar inn på kvardagslivet til folka "våre". Etter kvart vert borna vaksne og fleire av dei stiftar eigne familiar - slik at det vert ganske folksamt i denne boka til slutt. Enkelte får me bli godt kjende med og andre vert nemnde ganske kort. Slik må det berre bli; forfattaren kan ikkje gå like djupt inn i alle hendingar og livshistoriar. Me får fleire glimt av Edvard Hoem sjølv som eit lite barn, og dermed er då ringen slutta; noko av handlinga her overlappar romanen Heimlandet. Barndom.

Boka er godt komponert og har eit flytande og enkelt språk. Det er lite utbroderingar, men vert av og til vel pompøst. For ein forfattar av Edvard Hoem sitt kaliber er det akseptabelt, tenkjer eg. Dei siste kapitla i denne boka er meir refererande og oppramsande, men det vert aldri likesælt eller lettvint. Liv andre har levd har dessutan tidvis meir dokumentarpreg enn dei par fyrste bøkene. Det er naturleg; me befinn oss nærare vår eiga tid og dermed lettare tilgang til dokumentasjon. For Slåttekar i himmelen var det annleis; Det fantest svært lite skriftlege kjelder som omhandla Knut Nesje, og oldebarnet måtte difor "dikta han fram", som han seier. Enkelte familehistoriar og -hendingar har sikkert blitt fortalt rundt kjøkkenbordet i barndomsheimen, men ikkje alt kunne snakkast om; det vart t.d. truleg aldri fortalt om onkelen Lars sin alvorlege psykiske sjukdom.

Forfattaren må ha lagt ned mykje arbeid med research før han tok fatt på skrivinga av denne serien. Han har reist, snakka med folk, studert kyrkjebøker og gravstader, dokument og brev. Han har sett seg inn i tidlegare tiders jordbruksreidskapar og arbeidsmetodar, matkultur, skikkar og andre tradisjonar, samt det som no i dag heiter kommunikasjonsmåtar og infrastruktur. Edvard Hoem er ein strålande forteljar og han har ei stødig hand over det omfattande persongalleriet. Viktigast av alt er at han handsamar absolutt alle med forståing og respekt.

Dette er røyndomslitteratur av beste slag og eg anbefalar desse bøkene så varmt eg kan. Ved å velja lydbok kan ein lytta til Edvard Hoem si behagelege stemme og høyra boka slik ho er meint å bli lesen.
Liv andre har levd er lærerik og stemningsfull, rørande kvardagsleg, men også dramatisk og høgtideleg. Eg tykkjer det blir vel mykje bibelsitat og salmesitat innimellom, men skjønnar også at det må vera slik. For denne familien har kristendommen vore særs viktig - og trua må ha vore sjølve bærebjelken i livet til både Eilert og Anton Edvard. At Eilert mot slutten av livet tok til å tvila på Gud må ha vore vondt for han. Men etter det eg kan forstå fann han til slutt fred med Vårherre.

Eilert vart ein gammal mann og var heime i Noreg på vitjing for siste gong på slutten av 1950-talet, då forfattaren var gutunge. Grandonkelen gjorde inntrykk på unge Hoem då han og søskena hans fekk kvar sin tikroneseddel, ei heilt ufatteleg gåve den gongen.

Andre bloggmeiningar: Førebels berre Kleppanrova og Rose-Marie det eg kan sjå, men eg vonar at riktig mange, både bokbloggarar og andre, set opp Liv andre har levd på leseplanen sin for det kommande året. Eg vil tru at boka har lege under mange juletre i år.

Bokomtale: Blodhemn av Rune Timberlid

Selja forlag 2017
341 sider
Meldareksemplar

Helten i Rune Timberlid sine kriminalromanar er politimannen Rolf Randen; ein sindig, sympatisk og smart etterforskar med eit litt uryddig privatliv. No er bok nummer åtte i serien ute.

Sidan sist har Randen flytta frå Sogn til Sunnfjord; han har busett seg i Eikefjord saman med ny sambuar; Karianne Grinde, journalist i Firdaposten. Som i dei føregåande bøkene handlar det om kontrastar og kontrastfylte stemningar; idylliske og fredelege fjordbygder der det ulmar under overflata - av uhygge, motsetningar og hat.

Bakgrunnen for handlinga i Blodhemn er den planlagde og omstridde gruvedrifta i Engebøfjellet ved Førdefjorden. Dette er ei sak der ulike interesser står steilt mot kvarandre; omsynet til miljø og natur på den eine sida og omsynet til næringsliv og arbeidsplassar på den andre. Det handlar dessutan om to (fiktive) familiar som har vore i bitter strid i årevis og som har motstridande interesser i gruvesaka.

Handlinga er lagt eit stykke fram i tid; det er hausten 2019 og gruva i Vevring er klar for produksjon og offisiell opning - trass i motstand frå lokalbefolkninga og omfattande demonstrasjonar frå miljøaktivistar. Den storslagne opninga vert dramatisk då det vert funne eit lik i røyret som fører gruveavfall ned til botnen av fjorden. Den døde er ein sentral person i produksjonsselskapet og det er ikkje noko naturleg dødsfall eller ulykke. Rolf Randen og politiet i Florø får dermed ei innfløkt sak å arbeida med. Det er nemleg ikkje alle som fortel alt dei veit - og det er fleire som kan ha motiv for ugjerninga.

Omlag samstundes vert det funne enno eit lik. Dette er mykje eldre og vert difor ikkje prioritert sidan politiet er opptekne med etterforsking av gruvedrapet. Men lokalavisa Firdaposten skriv naturleg nok om begge likfunna - og Karianne Grinde er nysgjerrig og startar si eiga gransking. Dei to sakene heng naturlegvis saman - slik er det jo i kriminalromanar - og det skal komma til å bli ei svært omfattande, komplisert og tildels farleg etterforsking.

Det handlar m.a. om familiekonflikter og mørke hemmelegheiter, sjukehusstrid og bygdebystrid, sjalusi og misunning, samt miljø- og narkotikakriminalitet. Rolf og Karianne nøstar opp i dei ulike sakene og nærmar seg ei løysing og ei oppklaring - frå kvar sin kant. Svara på drapsgåtene er å finna i Førde, Florø, Svanøy og Vevring - og nokre spor peikar også mot utlandet.

Blodhemn kan karakteriserast som kvardagsleg bygdekrim - men er likevel ingen enkel kosekrim. Boka inneheld både aktuelle og kontroversielle tema. Karakterane er stort sett "vanlege menneske" som deg og meg - og nettopp difor gjer det inntrykk at enkelte av desse personane kan stå bak så grove brotsverk som det her er snakk om.

Stilmessig har Timberlid mykje til felles med krimforfattarkollega Jørn Lier Horst: Det er traust og stødig, ordentleg og grundig - men dette er noko som gjerne går ut over spenning og framdrift.
Språket er også rimeleg stødig, men eg stussar litt over bruken av spørjeordet korfor - og ikkje kvifor. Det siste er i mine øyre meir korrekt nynorsk. Men ordet er brukt konsekvent gjennom heile boka, så ein kan ikkje sei at det er "feil" heller, i og med at korfor er eit "lovleg" nynorsk-ord.

Det finst ein del gjentakingar og overforklaringar i boka - og det er noko som trekker ned heilskapsinntrykket for meg. Boka kunne dessutan hatt godt av ein ekstra runde med korrekturlesing. Elles er Blodhemn rett og slett ei grei krimbok og OK tidtrøyte.

Rune Timberlid er no tilbake i Selja forlag etter å ha gitt ut fleire titlar på Samlaget. Blodhemn kan godt lesast åleine, for det vert berre i liten grad synt til hendingar i tidlegare bøker. For spesielt interesserte kan nemnast at kronologien er slik: Red Mercury, Priseld, Dødball, Deadline, Operasjon Siskin, Sanct Svithuns gåte og Satans mor.

Bokomtale: Du er så lys av Tore Renberg

Lydbokforlaget 2016
Speletid 6:32
Opplesar Tore Renberg
Kjelde: Kjøpt lydfil

Eg har nettopp hatt ei svært sterk og god leseoppleving. Tore Renberg sin nyaste roman gjorde verkeleg noko med meg og rørte ved heile kjensleregisteret mitt. Det er likevel vanskeleg å skriva noko om kvifor Du er så lys gjorde eit uvanleg sterkt inntrykk på meg - fordi det er så djupt personleg - og fordi det er fare for å avsløra mykje av handlinga i boka.

I utgangspunktet er eg Tore Renberg-fan og ser fram til kvar einaste utgjeving frå denne forfattaren med store forventningar. Jarle Klepp-serien er eg veldig begeistra for - særleg Kompani Orheim, ei bok som også greip tak i meg på ein slik godvond måte. I ettertid har Renberg "avslørt" at enkelte karakterar og hendingar i boka byggjer på eigen familie og eigne opplevingar.

Det virkar som om Du er så lys også byggjer på eigne opplevingar og ekte personar og hendingar. Forteljinga er nærgåande og intens og Renberg er dessutan ein forfattar med god innlevingsevne og sterk empati med romanfigurane sine, noko han får formidla på ein god og sjarmerande måte for lesarane sine. Han skriv enkelt om vanskelege tema. Stilen er kvardagsrealistisk og slentrande på typisk Renberg-vis, men boka er mykje meir ettertenksam og stillfarande enn dei bøkene eg har lest av han tidlegare. "Det er en roman skrevet av rein nødvendighet", har Renberg uttalt - og så kan ein jo velja å spekulera i kva det betyr - eller ikkje.

Kor mykje - eller lite - veit me egentleg om naboane våre? I boka møter me Jørgen og Vibeke som får nye naboar. Dei to familiane vert gode vener, men noko skurrar med faren i nabohuset meiner Jørgen, som er forteljarstemma i boka. Naboen Steinar er så sprudlande, så overveldande; han er som eit lys i og for omgjevnadene sine - men det er også noko slitsamt, merkeleg og urovekkande med han. Kva er det med kona hans; kvifor trekk ho seg vekk frå det sosiale livet i nabolaget? Og kvifor er sonen deira så stille? Den velmeinande Jørgen skjønnar ikkje kva som gjer han så uroleg.
For lesaren byggjer det seg opp ei forventning om at noko vondt og vanskeleg skal skje. Og det gjer det, - men i ein annan retning enn det eg undervegs såg føre meg - og det skuldast sikkert at eg les mykje krim. Meir vil eg ikkje røpa av handlinga i boka. Det handlar om vanlege menneske som må takla meir eller mindre uvanlege utfordringar. Det handlar om at det ikkje er så lett å forstå det som er i ferd med å skje - ikkje eingong om det føregår rett framfor augene våre.

Du er så lys er Tore Renberg sin trettande roman - og handlar om noko heilt anna enn dei to føregåande bøkene hans, dei om den elleville Teksas-gjengen i Hillevåg.

Boka kom ut i dag, men lydboka har alt vore tilgjengeleg nokre dagar. Ho er skriven på nynorsk, men det at forfattaren har endra skriftspråk er knapt merkbart når ein lyttar til bøkene. Renberg les bøkene sine sjølv, på ein storarta måte og på si eiga dialekt - ei dialekt som ligg nærare opp til nynorsken enn bokmålet. Så valet av nynorsk burde vera heilt naturleg. Renberg sjølv seier til bok365.no at det har vore befriande å skriva nynorsk. Ei slik melding gledar ein nynorskbrukar.

Du er så lys kjem heilt sikkert til å bli nominert av meg i samband med Bokbloggerprisen 2016. Eg er ikkje enig med Brynjulf Jung Tjønn i VG som meiner at boka er ujamn. Etter mi meining er avslutninga "riktig" og logisk - og ikkje minst; til ettertanke.

Her kan du bla litt i boka:

Bokomtale: Død manns kiste av Vigdis Kroken og Ragnhild Kolden

Samlaget 2015
316 sider
Kjelde: Fått av forlaget

Duoen Kroken & Kolden gav ut den fyrste kriminalromanen sin Evig skal døden vera i 2011 og følgde opp med Døden kjem med bussen i 2013. No er dei attende med tredje bok i serien om lensmann Sylfest Seljestad i Lom; Død manns kiste. Denne tredje boka er mørkare og råare - og betre - enn dei føregåande bøkene.

Ikkje alle norske krimforfattarar kan vera Jo Nesbø - noko eg tykkjer altfor mange norske krimforfattarar prøver (altfor hardt) på. Difor tykkjer eg det er forfriskande med krimforfattarar som finn sin eigen personlege stil og som gir litt blaffen i dei meir hardbarka og bestialske krimlitterære trendane. I likskap med Rune Timberlid sin serie om Rolf Randen, er dette bygdekrim av beste merke; underhaldande og enkel "kvardagskrim" befriande langt vekke frå Harry Hole-universet - og som Ragnhild Kolden så treffande har sagt: "stuttreiste mord".

Det er haust i Lom og ein utspekulert og grusom mordar er på ferde. Lensmann Seljestad og lensmannsbetjent Jørgen Vold får det travelt med eit par vanskelege saker. Ei mystisk forsvinningssak og eit like mystisk likfunn ser fyrst ikkje ut til å ha noko med kvarandre å gjera, men truleg heng desse sakene saman. Lesaren får presentert fleire mistenkelege personar og mange besynderlege og betenkelege hendingar. Persongalleriet er avgrensa, men interessant - og ganske så truverdig. Her finst også verkelege personar, som t.d. soknepresten i Lom, Einar Gelius. Han spelar ei viss (bi)rolle når han oppdagar noko makabert midt under ei gravferd. Dei to lokale etterforskarane er ikkje akkurat dei skarpaste knivane i skuffen. For meg som lesar er det irriterande at dei er så trege - men på den andre sida er det jo tilfredsstillande at ein sjølv ser motiv og skjønnar samanhengar før politiet oppklarar saka.

Kroken og Kolden er etter kvart blitt stødigare både innhaldsmessig og språkleg sett. Denne boka har også eit langt betre driv enn dei fyrste bøkene. Forfattarane skildrar trivielle og kvardagslege hendingar og forhold samstundes som dei ulike trådane i krimgåta vert nøsta opp. Det gjer det heile gjenkjenneleg - og menneskeleg, på ein måte. Du treng ikkje å ha lest dei to føregåande bøkene for å ha glede av Død manns kiste.

Bokomtale: Satans mor av Rune Timberlid

Samlaget 2015
350 sider 
Kjelde: Meldareksemplar

Fleire kjende stader i Luster og andre plassar i Indre Sogn er kulissar for Rune Timberlid si 7. bok om politimannen Rolf Randen. Hendingane er m.a. lagde til turiststadane Nigardsbreen, Urnes stavkyrkje og Flåmsbana. I tillegg vitjar me det nedlagde sanatoriet Harastølen, den gamle adelsgarden Kroken, småbygdene Solvorn og Skjolden og bygdebyen Sogndal. Gjest Baardsen - meistertjuven og utbrytarkongen - og Sogndal sin største kjendis gjennom tidene (sorry Tone Damli, Olav Stedje og Eirik Bakke, - de kan ikkje samanliknast med denne karen!) - har også ei viss rolle i boka.
Rune Timberlid er sjølv frå Sogndal, men bur i Førde der han arbeider i Lotteritilsynet. Kriminalromanane hans kan karakteriserast som kvardagsleg bygdekrim  - men det er slett ikkje enkel kosekrim han byr på. Eg tykkjer bøkene hans er truverdige, levande og underhaldande.

Eg har fryda meg med Satans mor. Det skuldast dels at eg likar Rune Timberlid sin stødige måte å skriva på og at Rolf Randen er ein figur eg etter kvart er blitt godt "kjend med" - men eg har fyrst og fremst hatt moro av - og nikka gjenkjennande til - miljøet og landskapet som vert skildra.

I alle bøkene kombinerer forfattaren historiske hendingar med aktuelle krimmysterium - rundt omkring i Sogn og Fjordane. "Sidan sist" har Rolf Randen etablert seg i Sogndal med ny sambuar. Randen er ein sympatisk og sindig politimann som ikkje har problem verken med alkohol eller autoritetar - i motsetnad til andre fiktive norske etterforskarar. Litt uryddig har det tidvis vore i privatlivet hans, og me anar mot slutten av denne boka at det ikkje er heilt slutt på "rotet"...

Inst inne i Lustrafjorden, i Skjolden, den stillaste plassen på jorda, smell bomba. Bokstaveleg talt. Seint ein kveld sprengjer einkvan den nye cruisekaien, finansiert av den lokale rike onkelen Konrad Munthe, til himmels. Og saman med kaien; ordførarane i Sogndal og Luster! Kven i alle dagar kan ha motiv for ei slik ugjerning? Har terroren nådd Indre Sogn? Lustraordføraren og Sogndalsordføraren er kjende for at dei ofte er uenige - kan dei verkeleg ha felles fiendar av noko slag? Eller har bomba gått av på feil tidspunkt - var bomba egentleg var meint for nokon andre? Bomba som gjekk av er av typen TATP - ein type sprengstoff som kan lagast enkelt av forholdsvis vanlege ingrediensar - men som er så ustabilt at det har fått namnet Satans mor.

Det syner seg at fleire kan ha motiv for å øydeleggja sjølve cruisekaien. Mange kjem i politiet sitt søkjelys, også Konrad Munthe sjølv og familien hans. Ei miljøverngruppe beståande av studentar frå Høgskulen i Sogn og Fjordane og leia av ein karismatisk miljøvernekstremist vert også mistenkt, sidan denne gruppa ikkje skyr nokon midlar når det kjem til å berga kloden - og Sognefjorden. Den daglege leiaren av Flåm Framtid - som viser seg å vera bror til lustraordføraren - er også inne i biletet fordi han for einkvar pris vil berga cruisetrafikken i sin eigen fjordarm. Randen og kollegaene hans finn både spor og blindspor i jakta på den ansvarlege for sprenginga og dobbeldrapet.

Parallellt med etterforskinga og dramatikken i samband med bombeåtaket på Skjolden, jobbar journalist Karianne Grinde i Sogn Avis med to andre interessante saker: Funnet av ei gammal dagbok på Harastølen som kan tyda på at ei ung jente vart utsett for grove overgrep då bygget var tuberkulose-sanatorium, samt funnet av eit par hundre år gammalt lik under Nigardsbreen i Jostedalen. Overraskande nok heng begge desse sakene saman med bombesaka. Og som sagt i innleiinga: Gjest Baardsen har ei birolle i historia.

Rune Timberlid har skrive ei drivande historie som heng godt saman og der dei ulike trådane vert nøsta opp på overraskande, men forklarleg vis. Ikkje alt er like sannsynleg verken når det gjeld hendingar eller menneskelege reaksjonar, men det er ikkje så nøye. Timberlid har som sitt fremste føremål å underhalda, og det har han lukkast med i Satans mor. Eg er ein kresen krimlesar og vurderer boka til karakteren 4 +, og då har eg i liten grad teke omsyn til at hendingane i boka føregår på kjende trakter. Av bøkene i Rolf Randen-serien tykkjer eg nok framleis at den gripande og spennande Operasjon Siskin frå 2008 er best.

Eg er oppteken av at nynorsk skal vera eit levande bruksspråk; at nynorsk skal kunna brukast, skrivast og lesast - til det meste, ikkje berre lyrikk og høgprosa. Difor tykkjer eg det er svært bra at det kjem ut nynorske kriminalromanar av og til.

Dette biletet tok eg i fjor sommar: Eit cruiseskip på Lustrafjorden. 

Bokomtale: Mors og fars historie av Edvard Hoem

Cappelen Damm 2008
Speletid: 6:25
Opplesar: Edvard Hoem
Lånt på biblioteket
(Papirutgåve Oktober forlag 2005)

Denne kjende og kritikarroste boka er ein av dei mestseljande romanane på nynorsk - nokon gong. Det er ei bok som eg lenge hadde tenkt at eg burde lesa, men kom liksom aldri så langt.
Før no.
Og dette vart ei stor leseoppleving! Eg er så glad for at eg "gjenoppdaga" Edvard Hoem tidlegare i år. Fyrst las eg den finfine Slåttekar i himmelen som handlar om Hoem sin oldefar, dernest den like gripande Jordmor på jorda der han fortel om tippoldemora - og no sist:
Mors og fars historie som handlar om foreldra hans - og til ein viss grad - hans eiga oppvekst.

Alle tre bøkene er romanar, men altså basert på verkelege personar og hendingar. Når det gjeld Mors og fars historie forventa eg ei god bok, og forventningane mine vart i høgste grad innfridde. Boka er skriven med kjærleik, innleving, medkjensle og kanskje aller viktigast; respekt.
Forfattaren startar med eit erindringsbilete frå då han sjølv var i 5-6 års-alderen:

"Mamma, elskar du han pappa? spurde eg mor mi ein gong i min fjerne barndom. Vi sat i kjøkenet heime på garden i ei lita bygd på vestkysten av Norge, det var vinterkveld." 

Til dette spørsmålet frå sonen svarar mora:
"Eg var ikkje så glad i far din da eg kom saman med han, men eg vart glad i han, for han var trufast, og truskap er like viktig som kjærleik”
og Hoem fortel vidare:
"Det var ei dør til det ukjende som opna seg den kvelden. Det var noko i mors og fars liv som det ikkje skulle snakkast om, men no hadde ho innvigd meg i at det fanst."

Det skal gå mange år før forfattaren tek tak i dette usagte i livet til foreldra sine. Boka vart ikkje skriven før dei begge var døde.

Den omreisande predikanten Knut Hoem og kokka Kristine Nylund møttest fyrste gong på Lillehammer i 1945. Det var ikkje kjærleik ved fyrste blikk, men frå hans side vart nok interessa kveikt ganske tidleg. Begge var på denne tida merka av ei problematisk fortid og tidlegare kjærleiksforhold; Knut hadde ei avbroten forloving bak seg medan Kristine var gravid med ein tysk soldat. Sjølv om Kristine og tyskaren sitt forhold var alvorleg meint, vart det mot slutten av krigen heilt umuleg å satsa på eit liv saman for dei to. Truleg hadde den tyske soldaten familie heime i Tyskland òg - så Kristine vart åleinemor som 20-åring, like etter at krigen var slutt.

"Men eg kan ta henne, eg" seier Knut når han får vita om lagnaden til Kristine. Etter kvart finn Knut og Kristine kvarandre - i noko som i starten kan kallast eit fornuftsekteskap, men i løpet av eit langt liv saman utviklar det seg til å bli verkeleg ekte kjærleik. Dei valde kvarandre og forsona seg med det livet som dei fekk i lag. Sonen deira, Edvard Hoem, skildrar det heile - nøkternt, men også vart og sårt.

I tillegg til å fortelja foreldra si historie, gir boka eit godt tidsbilete av ei svunnen tid. Det vert fortalt om forventningar og plikter som fantest i det gamle bondesamfunnet, om unge begava menneske som ikkje fekk den utdanninga dei ynskte fordi familien ikkje hadde råd, om indremisjonsrørsla og den jobben Knut Hoem gjorde som reisande predikant. I 40 år reiste han land og strand og forkynna evangeliet medan ektefellen jobba på garden, oppdro ungar og pleia aldrande svigerforeldre.

Edvard Hoem er ein allsidig, folkekjær og markant forfattar - og han er ein framifrå opplesar av sine eigne bøker. Faktisk vil eg heller rå til å høyra Mors og fars historie enn å lesa boka sjølv. Å lytta til Hoem si stemme gir boka ein ekstra dimensjon; historia vert enno nærare og meir kjenslefyllt. Du kan høyra eit lite utdrag av lydboka på youtube.

Andre bloggmeiningar:

Tones bokmerke
Rose-Maries film- og litteraturblogg
Den andre Berit - Bøker og bokhyller
Hedda - Boktanker

Snart påske

Omslagsbiletet fann eg på
Kroken & Kolden si Facebookside

Javisst! Berre ein månad til jul, og den varer som kjent til påske!
Og eg har alt funne ei påskekrimbok!

Forfattarduoen Kroken & Kolden fortel nemleg på Facebooksida si at deira bok nummer tre truleg vert klar i løpet av februar neste år. Vigdis Kroken og Ragnhild Kolden er frå Lom og har gitt ut to kriminalromanar tidlegare; Evig skal døden vera i 2011 og Døden kjem med bussen i 2013. Dette er fin, lettlest, nynorsk "bygdekrim".

Kroken & Kolden viser jamnleg glimt frå skriveprosessen på Facebook. Om den kommande boka kan forfattarane fortelja:

"Da er lik, likkister, kjellarar, drapsvåpen, kyrkjegardar, graver, prestar, åstader og mordarar flikka og mekka på, teksta er stramma inn og vida ut alt etter som redaktøren vil ha det, og i siste avsnitt vart mordaren arrestert, så nå kan Seljestad og Vold og Kroken&Kolden puste ut. Og jammen har vi alt ein god idé til neste bok - men først er det språkvask og korrektur, og så er det jul!"

Boken på vent er fast tema på bloggen Beathes bokhylle.
Der finn ein varierte og gode boktips!

Bokomtale: Linnés dystre lærdom av Lars Mæhle

Samlaget 2014
333 sider
Kjelde: Meldareksemplar

Protagonisten i denne boka er den noko ubalanserte psykologen Ina Grieg. Me vart fyrst kjend med ho i fjorårets Den mørke porten; ein svært bra krimdebut frå Lars Mæhle si side.
Ina har altså eit utradisjonelt yrke til krimhelt å vera - ho er også småbarnsmor, forholdsvis lukkeleg gift, aktiv med kick-boksing og - mørkeredd.

Og nettopp mørkredsel og uhyggestemning er det ein heil del av i denne boka. Linnés dystre lærdom er meir ein thriller enn ein krimroman; forfattaren spelar på lesarene sine "angst-strenger"; frykta for det mørke og ukjende.

Ein annan ting ein lesar kan kjenna seg att i, er kjensla av uvisse - blanda med forventning - når ein skal møta att gamle klassekameratar etter mange år.

Ina kjenner på desse motstridande kjenslene når ho vert bedd i gjenforeningstreff. Ho er i utgangspunktet avvisande til ein slik reunion, men bestemmer seg så for å møta opp - fyrst og fremst for å finna ut kva dei andre veit om kva som hende med klassevennina Sonja den gongen for så lenge sidan. Mobbeofferet Sonja forsvann nemleg på mystisk vis i 1984 - og Ina har etter den hendinga slite med skuldkjensle sidan ho ikkje gjorde noko for å stoppa den omfattande mobbinga og plaginga.
Så Ina reiser tilbake til barndomsbygda og konfronterer både den eine og den andre med mysteriet kring Sonja si forsvinning. Sjølve klassefesten vert ganske mislykka for hennar del, men det vert klart at fleire tykkjer denne gamle saka er ubehageleg og at dei ønskjer at ting skal verta gøymt og gløymt. Så skjer eit nytt drap - og Ina sjølv kjem i alvorlege vanskar.

Den spesielle tittelen Linnés dystre lærdom syner til personen som i si tid vart mistenkt for bortføring og drap på Sonja. Ungguten Tom Kaser vart kalla "botanikeren" - han var ein einstøing som var oppteken av planter og natur - og Carl von Linné si lære om klassifisering. Sjølv om Tom aldri vart tiltalt og det aldri vart funne noko lik, vart Tom sett på som gjerningspersonen av folk i bygda.

Linnés dystre lærdom inneheld fine og stemningsskapande skildringar av skog og natur og er ei spennande og fengslande bok. Handlinga går føre seg på fleire tidsplan, og parallellt med at Ina viklar seg inn i mysteriet, får lesaren gradvis vita meir av det som skjedde med Sonja. Språket er leikande lett - forfattaren nyttar eit lesevenleg og moderne nynorsk.
Det som kan innvendast med boka er sjølve plottet, som er vel søkt og usannsynleg, men alt i alt var dette ei positiv leseoppleving.

Heilbom

Eg har slite meg gjennom ei halv tynn bok - og orkar ikkje å lesa ho ferdig. Agnes Ravatn har fått kjempegode kritikkar og fleire femmarar og seksarar av anmeldarar for romanen Fugletribunalet. Boka er også på kortlista til Bokbloggerprisen 2013. Det kan eg rett og slett ikkje forstå. Eg fann boka (OK, halve boka) uuthaldeleg kjedeleg og full av pinleg føleri og uinteressante og lite truverdige karakterar.

Eg-personen Allis er ei ung kvinne som har rømt frå noko (eller nokon?) i fortida si og byrjar som hushjelp/gartnar for ein einsleg mann; Sigurd. Han har ei kone som er på reise og har eit arbeidsrom som alltid er låst. Allis framstår som forvirra og irriterande underdanig medan Sigurd er usympatisk, sær og oppfører seg på ein merkeleg måte. Det vert lagt opp til ei mystisk og kanskje erotisk stemning - men denne stemninga er utan nerve og det heile vert heller litt komisk og dumt. For Allis forelskar seg i mannen, - det er litt uklart for meg om kjenslene vert gjengjeldt - eg har som sagt ikkje lest heile boka. Dei to hovudpersonane kommuniserer ikkje på normal måte - og forholdet dei har, som mann/kvinne og arbeidsgjevar/ arbeidstakar er uavklart og komplisert.
Eg får ikkje handlinga i boka til å henga i hop og tykkjer det heile er utan truverdigheit.

Så der avbryt eg heile greia. Eg føler det som om eg har lest historia før og bryr meg ikkje om å vita korleis det går. Eg er ikkje nysgjerrig på kva Allis har flykta frå og er ikkje spent på kvar Sigurd sin kone egentleg er. Det besynderlege forholdet mellom dei to hovudpersonane klarar eg heller ikkje å bli engasjert i.

Fugletribunalet har vore midt i blinken for mange andre lesarar og bokbloggarar, men det vart heilbom for meg, dessverre. Det mest positive eg kan sei om boka er at ho er skriven på nynorsk og i eit lettlest og lettfatteleg språk. Boka er tynn, men ikkje tynn nok.

Eg gir ikkje terningkast sidan eg ikkje har fullført boka.

Smakebit på søndag: Oppdrag Mottro

Denne søndagens smakebit frå meg er frå ei bok eg las ut for nokre dagar sidan. Eg har lyst til å dela nokre linjer frå og tankar om denne fine boka av Linda Eide.

Spartacus forlag 2012
195 sider
Kjelde: Kjøpt sjølv

Linda Eide er journalist og forfattar, radiostemme og TV-person - og er herleg ujålete og morosam. Ho har gitt ut bøker før; med titlar som Då gamlemor baka seg i hel og Kvardagstraume i utval har ho skrive seg inn i hjarta til folk som har sans for satire i kåseriform.

For ti år sidan måtte Linda ta ein "naudtelefon" til mor si. Ho jobba då som journalist, deadline nærma seg og ho hadde ikkje peiling på kva ho skulle skriva om. Telefonsamtalen med mor vart til ein artikkel - og samstundes vart det starten på ein serie telefonsamtalar som resulterte i boka Oppdrag Mottro - med undertittel jakta på gamle dagar. Linda Eide vart forundra over at det mora fortalde frå hennar eigen barndom slett ikkje likna på den barndommen Linda sjølv hugsa:

"Den nye innsikta var såleis at Mottro hadde hatt eit liv før meg. Kall meg gjerne ureflektert og naiv, men dette var fyrste gongen at det verkeleg sokk inn i meg og nådde heilt fram: Mottro sitt liv starta faktisk ikkje med meg, tvert imot. Eg representerte slutten."

Linda Eide lagar i denne boka eit fint og originalt portrett av mor si, og lesaren forstår at forholdet dei har er varmt og humoristisk. Mottro er ein usentimental, klok og ærleg person. Ei heilt alminneleg kvinne som likevel er spesiell. Samtalane dei har inneheld skråblikk på samfunnet - slik det var og slik det er blitt. Oppdrag Mottro er ei lettlest og underhaldande bok, skriven på den underfundige måten som er så typisk for Linda Eide, - men er inga humorbok. Bak det sjarmerande og ironiske ligg det alvor og meining. Kvart kapittel inneheld ei telefonsamtale mellom mor og dotter, og samtalen kan t.d. starta på denne måten:

Tast tast tast (ringjer Mottro)
Mottro: Ja?
Meg: Hei, det er meg.
Mottro: Å, er det deg?
Meg: Ja. Du må fortelja om stress.
Mottro: Åh, eg veit ikkje om eg har tid til det.
Meg: Haha, godt forsøk. Sei meg, når høyrde du ordet stress fyrste gongen?
Mottro: Det veit eg ikkje, altså. Men eg høyrde det aldri då eg var unge, og ikkje då eg var ungdom. Mor og far brukte det i alle fall aldri så lenge dei levde. Eg trur det kom smygande. På 80-talet var det vel blitt heilt vanleg.
Meg: Så seint? Men hugsar du ikkje den songen til Odd Børre i Melodi Grand Prix, «Stress»?
Mottro: Nei. Eller vent, meiner du den der «må må må må»?
Meg: «skynde meg å gå gå gå gå gå gå»
Mottro: «Slik at jeg kan nå nå nå nå» Jo, jo, men eg visste ikkje at den heitte «Stress». Når kom den songen, sa du?
Meg: 1968.
Mottro: Ja ja. Men det kom vel stress til Oslo før det kom til Voss.

Bak i boka finn ein ei ordbok som inneheld oversetjingar av litt spesielle vossaord og -uttrykk. Sidan eg er sogning har eg ikkje noko bal med språket - vossamål og sognamål er ganske likt. Linda skriv elles same slag nynorsk som meg sjølv; nokså konservativt med me og a-endingar - som er heilt naturleg ut frå den dialekta me har.

Vil du testa ut fleire smakebitar så ta ein tur innom bloggen til Mari - Flukten fra virkeligheten.

Til lukke med dagen!

Ivar Aasen fyller 200 år i dag. Bergens Tidende feirar ved å ha heile dagens papirutgåve på nynorsk. Det fører til varierande reaksjonar på avisa si facebookside: "Glimrande, i dag skal eg kjøpe avisa" og "I dag skal jeg ikke kjøpe avisen", "Hurra for BT" og "For noe tull". Bompengar, innvandring og nynorsk er dei emna som fører til lesarstorm i avisa, skriv sjefsredaktør Gard Steiro i kommentaren sin Lenge leve spynorsken:

"I dag feirer heile Noreg (i alle fall nokre av oss) at det er 200 år sidan Ivar Aasen blei fødd. Vi skuldar han stor takk. Utan Aasen ville vi ha skrive halvdansk heile gjengen. Vi ville ikkje fått gleda av litterære godsaker som Frode Gryttens "Bikubesong" eller "Sveve over vatna" av Ragnar Hovland. Sjå for deg Jon Fosse på sobert riksmål. Det går ikkje."

Dagen blir elles feira på ymse vis rundt omkring. Nasjonalt Garborgsenter feirar med halv pris på Aasen-boksarar og Språkåret 2013 har laga denne musikkvideoen i høve dagen:

Eg set pris på ei slik lettbeint feiring av 200-årsdagen, sjølv om temaet nynorskbruk er seriøst nok. I samband med dagen vert det gitt ut ein biografi om Ivar Aasen som eg kan tenkja meg å lesa ein gong: Historia om Ivar Aasen av Ottar Grepstad. Boka har fått terningkast 6 i VG og god omtale i Dagbladet.

Sjølv er eg mest oppteken av at nynorsk skal kunna brukast i alle situasjonar, i kvardagen, i arbeidsliv og fritid. Eg ønskjer at dei store riksavisene skal tillata bruk av nynorsk. Eg ønskjer meg eit nynorsk bruksspråk, men også fleire skjønnlitterære bøker, gjerne krim!, på nynorsk.

Mykje interessant om Ivar Aasen og dagens nynorskpolitikk kan ein finna på nettsidene til Noregs mållag, framtida.no og Ivar Aasen-tunet.

Bokomtale: Den mørke porten av Lars Mæhle

Samlaget 2013
357 sider
Meldareksemplar fått frå forlaget

Sidan eg vel er over gjennomsnittet interessert i ny norsk krim, samt svært oppteken av at nynorsk skal kunna brukast i alle samanhengar, er det ein fryd å få høve til å lesa god nynorsk krim. Den mørke porten er nemleg ein velskriven sidevendar.

Lars Mæhle har tidlegare gitt ut fleire barne- og ungdomsbøker, men eg har ikkje lese noko av forfattaren før. Den mørke porten er debutboka hans som vaksenforfattar, - ein debut som er særs vellukka; boka er både lettlest og velskriven. Språket er godt med fine skildringar og nynorsken hans er moderne og personleg.

Boka handlar om sorg og skam, mystikk og gåter, hevn og drap. Hovudperson er psykologen Ina Grieg, og gjennom yrket hennar får lesarane ein litt annan innfallsvinkel enn det som er vanleg i ein kriminalroman.

Grieg vert engasjert som psykolog i eit etterforskingsteam etter at det har skjedd noko som ser ut som eit ritualdrap i ei kyrkje. Fem år tidlegare vart elskaren til Grieg teken av dage på same måte, også i ei kyrkje, og på nøyaktig same dato. Etterforskarane slit med å finna motiv og gjerningsperson, men finn fram til at det har skjedd enno fleire mystiske dødsfall på denne datoen tidlegare. Kva har drapsoffera felles? Kven er den mystiske Generalen som ser ut til å vera fellesnemnar i alle drapssakene?

Karakteren Ina Grieg er ein truverdig person som ein lett kan kjenna seg att i. Ho har sine svake og sterke sider og vert framstilt som både mjuk og hard. Ho slit med å vera tilstades "på heimebane" med familien sin samstundes som ho ønskjer å gjera ein god jobb "på bortebane".

Hendingane i boka går stort føre seg i Oslo, men med avstikkarar til Porsanger, København og Lanzarote. I motsetnad til andre nynorskkrim-forfattarar som Kolbjørn Hauge, Rune Timberlid og Kroken & Kolden - som hentar handlingar i bøkene sine frå typiske bygdemiljø - skriv Lars Mæhle om handlingar som går føre seg i meir urbane strøk.

Forfattaren hoppar mellom hendingar i notid og fortid, slik at motiva og bakgrunnen for brotsverka gradvis vert avdekka. Plottet er finurleg, - ja, så finurleg og spesielt at det vert litt lite truverdig. For ein røynd krimlesar er det heller ikkje så vanskeleg å skjønna kven den skuldige må vera, men likevel er det ganske spennande lesing. Ikkje superspennande, men såpass spennande at ein må lesa vidare heile tida.

Den mørke porten er fyrste bok i ein planlagd serie frå Lars Mæhle si side. Eg ser fram til neste bok!
Takk til Samlaget for meldareksemplaret.

Bokomtale: Kirsebærsnø av Ingelin Røssland

Samlaget 2012
201 sider
Lånt på biblioteket

Beathe i beathesbokhylle skriv i omtalen sin at dette er ei perle av ei bok.
Det har ho heilt rett i.

Eg hadde lagt merke til at Kirsebærsnø vart omtalt på ymse bloggar og nettstader, men ikkje sett på boka som spesielt fristande for min eigen del. Likevel vart boka med meg heim då eg var ein snartur på biblioteket her ein dag. Seint i går kveld tok eg ho fram og bladde litt, og før eg visste ordet av det hadde eg lest halve boka! Siste halvdel er nettopp ferdiglest.

Dette er ei kvardagshistorie frå Hardanger. Kan hende er historia enkel og banal, men ho er velsigna ujålete og gir fyrst og fremst eit ærleg inntrykk. Difor er boka rett og slett god. Røssland brukar eit levande og enkelt språk, og boka inneheld mange fine og ekte dialogar. For meg er det òg eit pluss at ho er skriven på nynorsk.

Hovudperson er Cathrine som har vore gift med Tom Ove i mange år, - og i ekteskapet har ho nok ofra seg og "mista litt av seg sjølv". Men så dukkar det opp ein mann som verkeleg ser henne, - den nyinnflytta svenske dyrlegen Alex. Cathrine slit med at omgjevnadene tek ho for gitt, og no - omsider -  får ho den merksemda ho så sårt saknar, frå ein mann ho vert veldig betatt av.

"Alex går nærmare henne, farlig nær. Ho ser opp på han, inn i dei blå auga, og der inne ser ho seg sjølv falla. Falla for måten han ser på henne på, fordi det er som om han verkeleg ser henne.."

I tillegg til samlivsvanskar, slit Cathrine med konfliktfylte forhold til mor si og dotter si. Samstundes har ho eit varmt og godt forhold til bestemora si.

"Besta tar handa til Cathrine og klemmer den, det er framleis kraft i den gamle kroppen. Så lukkar ho auga igjen. Cathrine legg andre handa si varsamt over handa til besta. Stryk med fingertuppane over den hovne handbaken med raudleitt, spent hud. Cathrine stryk og stryk, det er så mykje ho vil ha sagt. Det er ingen som forstår henne sånn som besta gjer.."

For meg var boka ei svært positiv overrasking. Kirsebærsnø er ei lettlest, passe lang, truverdig og tankevekkjande bok. Me er mange som kan kjenna oss att i historia som vert fortald. Ingelin Røssland skriv om det moderne livet på bygda, på godt og vondt. Og slagordet "det enkle er ofte det beste" kan også gjelda for bøker.

Meir om Kirsebærsnø og andre fine tekstar finn du på Ingelin Røssland sin blogg.