Oppsummering juni 24

Påbyrja i april, fullført i juni:
Mona Ringvej - Landet mot nord - Norsk historisk dokumentar - Papirbok fått i julegåve

Påbyrja i mai, fullført i juni:
Arne Dahl - Misterioso (A-gruppen #1) - Svensk krim - Lyd Storytel
Inger Johanne Øen - Det du eier evig (Silja Frost #1) - Lånt ebok BookBites

Lese i juni:
Arne Dahl - Ondt blod (A-gruppen #2) - Svensk krim - Lyd Storytel
Sigbjørn Mostue - Skyggefolket (Even Stubberud #3) - Norsk krim - Lånt ebok BookBites
Arne Dahl - Blind jakt (A-gruppen #3) - Svensk krim - Lyd Storytel
Arne Dahl - Europa blues (A-gruppen #4) - Svensk krim - Lyd Storytel
Gert Nygårdshaug - Skomakeren (Melkior Mussenden #4) - Norsk roman - Lånt ebok BookBites
Arne Dahl - Skjulte dyp (A-gruppen #5) - Svensk krim - Lyd Storytel
Sarah Penner - Giftmakersken - Amerikansk roman - Lånt papirbok privat

Påbyrja i juni, fullførast i juli:
Arne Dahl - En midtsommernattsdrøm (A-gruppen #6) - Svensk krim - Lyd Storytel
Mona Ringvej - Dronning Ingerids land - Norsk dokumentar/biografi - Lånt ebok BookBites

5 lyd, 2 papir, 3 ebøker
4 lånt, 1 fått, 5 abonnement
7 krim, 2 andre romanar, 1 sak
5 svenske, 4 norske, 1 amerikansk
Nye forfattarar: Ringvej, Øen, Penner

Blogging og omtalar vart det minimalt med i juni, men eg har fått lese ein heil del! Det vart ein noko spesiell lesemånad i og med at eg (gjen)las 5-6 bøker i same krimserie. Serien består av totalt 11 bøker og dei resterande 5-6 skal lesast i løpet av juli. Denne type strekklesing har eg ikkje gjort før "i bloggtid", men eg har lese heile krimseriar i løpet av kort tid tidlegare. Leseopplevinga blir meir intens når ein les på ein slik måte, - men det passar naturlegvis ikkje for alle seriar. Serien må vera ekstraordinær - som serien om A-gruppen er. Ein lang serieomtale kjem seinare i sommar. 

Skyggefolket er ein ny spennande actionkrim/thriller frå Sigbjørn Mostue. Bakteppet for handlinga er klima og miljø-problematikk og andre globale problemstillingar. Forfattaren er tydeleg engasjert og boka er skremmande aktuell.

Eg har brukt lang tid på Mona Ringvej si bok Landet mot nord. Her får ein presentert 22 personar frå ulike epokar, alle meir eller mindre representative for si tid. Boka krev at lesaren er tålmodig, men er både lærerik og interessant. Så interessant at eg no har starta på ei ny bok av same forfattar. Les gjerne Knut Hoem si bokmelding.

Så over til det som ikkje fall i smak.

Giftmakersken har ein spennande tittel og eit veldig pent omslag, men det er egentleg det einaste positive eg kan sei om denne boka. Historia frå fortida er OK, men notidshistoria er rett og slett svak og har eit irriterande dameromanpreg. Styr unna denne!

Det du eier evig er egentleg grei til å vera debutbok. Øen skriv godt, men historia blir litt flat og for omstendeleg. Kvardagskrim treng ikkje vera kjedeleg, men denne boka er faktisk det. 

Skomakeren er ikkje Nygårdshaug på sitt beste, for å sei det slik. Det betyr ikkje at det er ei dårleg bok, for her er både humor og alvor og forteljarglede. Men med tanke på tidlegare bøker frå denne forfattaren har ein visse forventningar - som ikkje vart innfridde ved dette høvet. Eg tykkjer framfor alt han han gjentek seg sjølv for mykje i denne serien (Klokkemakeren, Nøkkelmakeren, Regnmakeren)

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 

Kort halvårsstatistikk

• 51 bøker, fordelt slik på sjanger:
  - 33 krim- og spenningsromanar
  - 5 andre romanar
  - 1 novellesamling
  - 12 sakprosa, av dei 5 biografiar
• 29 lydbøker, 14 ebøker, 9 papirbøker
• 29 lånt, 21 Storytel-abonnement, 1 fått
• 21 svenske, 20 norske, 5 britiske, 2 danske, 1 islandsk, 1 fransk, 1 amerikansk

Dikt og slikt: Det er den draumen

Lenge sidan sist Dikt og slikt-innlegg her på bloggen - men til gjengjeld deler eg her og no det finaste diktet eg veit om. 

DET ER DEN DRAUMEN

Det er den draumen me ber på
at noko vedunderleg skal skje,
at det må skje –
at tidi skal opna seg
at hjarta skal opna seg
at dører skal opna seg
at berget skal opna seg
at kjeldor skal springa –
at draumen skal opna seg,
at me ei morgonstund skal glida inn
på ein våg me ikkje har visst um.

Frå samlinga Dropar i austavind (1966)

Diktet er (naturlegvis) også med i samlinga Olav H. Hauges vakraste dikt (Samlaget 2014).
Forlaget presenterer boka slik: 

"Olav H. Hauge (1908-1994) er etterkrigstidas fremste norske lyrikar. Mange av dikta hans har blitt felleseige og har gått inn i norsk litteraturhistorie som klassikarar. No har Samlaget samla over 100 av dei vakraste dikta til Hauge i ei praktfull gåvebok. 

Hauges dikt har nådd langt ut i verda og er blitt gjendikta til nær 30 ulike språk. Hauge har ein eineståande appell på tvers av generasjonane, og dikta har gjort han til ein av våre kjæraste lyrikarar."

Oppsummering mai 24

Påbyrja i april, fullført i mai:
Mikael Ressem - Levende død (Erik Sandström #1) - Svensk krim -  Lyd Storytel
Tove Alsterdal - Dyphavn (Eira Sjödin #3) - Svensk krim - Lånt papirbok biblioteket

Lese i mai:
Robert Bryndza - Shadow Sands-mysteriet (Kate Marshall #2) - Britisk krim - Lyd Storytel
Mikael Ressem - Kodenavn Styx (AMU/SNG #1) - Svensk krim -  Lånt lydbok BookBites
Sarah Pearse - Sanatorium - (Elin Warner #1) - Britisk krim - Lånt ebok BookBites
Mikael Ressem - Kodenavn Hades (AMU/SNG #2) - Svensk krim -  Lånt lydbok BookBites
Mikael Niemi - Stein i silke - Svensk roman - Lånt papirbok privat
Sara Strömberg - Skygger (Vera Bergström #1) - Svensk krim - Lånt lydbok BookBites
Øystein Morten - Jakten på Sigurd Jorsalfare - Norsk dokumentar/biografi - Lyd Storytel

Påbyrja i april, fullførast i juni:
Mona Ringvej - Landet mot nord - Norsk historisk dokumentar - Papirbok fått i julegåve

Påbyrja i mai, fullførast i juni:
Arne Dahl - Misterioso (A-gruppen #1) - Svensk krim - Lyd Storytel
Inger Johanne Øen - Det du eier evig (Silja Frost #1) - Lånt ebok BookBites

6 lyd, 2 papir, 1 ebok
6 lånt, 3 abonnement
7 krim, 1 annan roman, 1 biografi/dokumentar
6 svenske, 2 britiske, 1 norsk
Nye forfattarar: Ressem, Pearse, Strömberg, Ringvej

Månadens høgdepunkt: Stein i silke. Gripande, interessant, spennande. 

Månadens nedtur: Sanatorium. Oppskrytt, langtekkeleg, liksomskummelt. Samt ein ekstremt lite kompetent etterforskar. 
Kodenavn Styx og Kodenavn Hades er forsåvidt "ganske OK" bøker, men oversetjinga og den merkelege "bearbeidinga" til norske forhold - gjer at dei får stryk.

Mona Ringvej sin norgeshistorie Landet mot nord er veldig interessant lesing. Eg har valt å bruka ein del tid på boka, og les i ho mellom andre bøker. Det er naturleg sidan ho er oppdelt i 22 enkelthistoriar. 

Eg har planlagt å bruka deler av sommaren på gjenlesing av Arne Dahl sin serie om A-gruppen. Den fyrste boka Misterioso kom ut på svensk alt i 1999, og eg las ho i 2012. Det har altså gått tolv år (og mange bøker) sidan forrige lesing. Denne gongen satsar eg på lydbokformatet. Heile serien er tilgjengeleg i Storytel med dyktige Jan Martin Johnsen som opplesar.
Gjenlesing av bøker er noko eg har varierande erfaring med, men eg er ganske trygg på at eit nytt "møte" med folka i A-gruppen vil bli positivt. 

Vårlesing: Svensk seriekrim

Korte omtalar og vurderingar av svenske krimbøker lese og lytta til i det siste.

Dyphavn av Tove Alsterdal

Gyldendal 2024
346 sider
Lånt papirbok biblioteket

Tredje bok om Eira Sjödin, framhald av Rotvelte og Synkehull. 

Når me møter politikvinna Eira i denne (avsluttande?) boka er ho gravid - og ho er dermed friteken frå dei tyngste oppgåvene. I staden får ho ansvar for ei kald sak; nokre likrestar som er funne i elva. Det skal visa seg at dette likevel blir ei tung sak for henne, både fysisk og psykisk. 

Alsterdal skriv som alltid godt, og ho flettar inn ein heil del interessant historisk kunnskap. I saka som Eira etterforskar finst det koblingar både til Ådalskonflikten i 1931 og til ulike politiske konfliktar på 1960-talet. Ikkje overraskande er det også koblingar til Eira si eiga familiehistorie. Det dukkar elles opp mange interessante karakterar i handlinga. Avslutninga er fin og avklarande.

Dersom du likar langsam og stemningsfull bygdekrim er denne trilogien midt i blinken.
Sjølv konkluderer eg med eit terningkast 4+.

Skygger av Sara Strömberg

Kagge 2023
Speletid 10:48
Lånt lydbok BookBites

Meir svensk bygdekrim - og til ei bok og ein forfattar som vart tildelt Deckarakademins pris for beste svenske debut 2021. 

Handlinga er lagt til Åre - Storlien-traktene, det vil sei på norskegrensa. Hovudperson er Vera Bergström, ein litt uvanleg krimhelt som eg fekk litt sans for sidan ho er så utypisk. Vera er 50+, skilt, barnlaus, deprimert og slit med overgangsplager. Ho har blitt oppsagt frå jobben som redaktør i ei lokalavis og når handlinga tek til jobbar ho som skuleassistent. 

Når ei kvinne vert funnen død under mystiske omstendigheiter får Vera i oppdrag å skriva ein reportasje om korleis det mulege drapet pregar bygda. Politiet virkar å vera uinteresserte/inkompetente medan Vera vert meir og meir engasjert.

Historia er grei, karakterane truverdige og skildringane gode, men boka er langsam og med dårleg framdrift. 
Eg gir terningkast 4-, og då er eg snill.

Den andre søsteren av Peter Mohlin og Peter Nyström

Kagge 2022
Speletid 10:42
Lydbok Storytel

Andre bok i serien om John Adderley. Ein heilt annan type krim enn dei to over, her er det god framdrift og det er urbant og hektisk. 

Sjølve krimgåta handlar om to søstre som driv ei dating-nettside saman. Den eine søstera er veldig vakker og den andre er grusomt vansira i ansiktet. Så blir den vakre drept og den ikkje-vakre trur ho veit kven som gjorde det - og kvifor.

Hovudperson og etterforskar Adderley er tidlegare FBI-agent og lever no i Karlstad med ny identitet. I den fyrste boka Det siste livet fekk me vita ein del om bakgrunnen hans og i denne boka blir me ytterlegare kjend med han. I desperasjon og av omsyn til sin eigen tryggleik byrjar han å manipulera bevis og vitner i den pågåande saka. Heilt usannsynleg at noko slikt kan skje sjølvsagt, men det gir boka ein ekstra spenningsdimensjon.

Handlinga elles er heller ikkje særleg realistisk, men historia heng godt saman og karakterane er interessante.
Terningkast 4.

(Når ein ser på omslaget ser det ut som om også denne boka har fått pris. Det stemmer ikkje, men forfattarparet var nominerte for beste svenske debut i 2020 med forrige bok.)

----- ----- ----- ----- ----- ----- 

Så over til ein svensk krimforfattar som har gått under radaren for meg. Mikael Ressem er uvanleg produktiv og har gitt ut fleire krimseriar - men eg hadde faktisk aldri høyrt om han før ei av bøkene hans tilfeldigvis dukka opp som forslag i Storytel-appen.

Eg har no prøvd meg på to av seriane, men det er kun den eine eg kjem til å lesa meir av.

Levende død av Mikael Ressem

Lind & Co 2021
Speletid 10:23
Lydbok Storytel

Fyrste bok i ein serie som faktisk består av heile 18 bøker, av dei er i alle fall fem utkomne på norsk. Fyrste bok er langt frå perfekt, men er likevel ein lovande start for ein bokserie. Protagonisten har eit uvanleg yrke i krimromansamanheng; Erik Sandström er nemleg ambulansearbeidar. Men han har noko anna som går igjen blant krimheltar; eit alvorleg rusproblem.

Handlinga er lagt til Gävle ved midtsommar. I eit rutineoppdrag fraktar Erik og kollegaen hans ei ung kvinne til sjukehus. Pga. stikksår i armen reknar ein med at ho har teke overdose, og ho døyr etter nokre dagar. For politiet er saka opplagt, men Erik og politikompisen Patrik meiner det er noko som slett ikkje stemmer. 

Enkelte gjentakingar, noko overforklarande stil og overdose med medisinske ord og uttrykk trekker ned heilskapsinntrykket, så eg konkluderer med terningkast 4-.

Til slutt nokre få ord om dei to fyrste bøkene i SNG-serien.

Kodenavn Styx og Kodenavn Hades av Mikael Ressem
Lind & Co 2024
Lånt lydbøker BookBites

Kodenavn Styx startar friskt og eg vart raskt engasjert. Det handlar om ei akuttmedisinsk utrykningseining som jobbar opp mot etterretningstenesta i samband med at det er motteke ein terrortrussel. Dette er skikkeleg action, høgt tempo og bra underhaldning. Tenkte eg. Og så spennande at handlinga er lagt til Noreg! Trudde eg.  

Men det viser seg at desse bøkene ikkje berre er oversette til norsk. Faktisk er heile handlinga flytta over grensa og namn på både stader og folk er "fornorska". Eg oppdaga/forsto ikkje dette før eg var i gang med bok 2. Men etter å ha søkt litt på nettet fann eg då ut at Västerås var blitt til Stavanger, KG Segerstedt var blitt til KG Solbakken og Sjukvårdens nationella insatsgrupp (SNG) var blitt til Akuttmedisinsk utrykningsenhet (AMU).

Det er fullstendig unødvendig, irriterande og tullete å "oversetta" på ein slik måte. Eg skjønnar ikkje kva motiv forlag og oversettar Monika Yndestad har hatt for å gjera det. 

Dei norske utgåvene av Kodenavn Styx (terningkast 3) og Kodenavn Hades (terningkast 2) kan ikkje anbefalast. 

Takk, Mr Sansom

Foto henta frå forfattaren si Facebookside

Den britiske forfattaren C.J. Sansom er død, 71 år gammal. Det er veldig trist at forfattaren av den populære og kritikarroste Shardlake-serien har gått bort. Tilfeldigvis døydde forfattaren berre eit par dagar før premieren på TV-serien basert på den fyrste boka Oppløsning. 

Christopher John Sansom vart fødd i 1952 i Edinburgh. Han utdanna seg til jurist og tok sidan også doktorgrad i historie. I debutromanen Oppløsning (Dissolution) kombinerte han begge fagfelta sine og tok lesarane inn i tudor-England i ein spennande og gripande roman om kloster, forræderi og død. Etter kvart vart det sju omfangsrike bøker om Shardlake. 

Eg er vanlegvis ikkje så begeistra for filmar/seriar basert på bøker eg har lese, men ut frå det eg har sett av ulike klipp ser det ut til at serieskaparane har fått fram den same stemninga som bøkene byr på - og at skodespelaren Arthur Hughes er ein truverdig Matthew Shardlake.

(Kan legga til at Sean Bean neppe er ein like truverdig Thomas Cromwell, men det er sikkert ein smakssak - og eg er dessutan påverka av Hillary Mantels versjon av Cromwell gjennom Wolf Hall-bøkene Ulvetid, Falkejakt og Speilet og lyset)

Sjå trailer her:

Mange nye vil no møta Shardlake, Barak og dei andre for fyrste gong gjennom TV-serien, og i samband med det vil eg anbefala bøkene på det varmaste. I alle fall om du er interessert i historie generelt og tudortida spesielt. Dette var ei politisk og ideologisk brytningstid med sterke religiøse og maktpolitske krefter - og motkrefter. Sansom fortel, levande og frå ulike miljø, korleis livet i ei slik kaotisk og dramatisk tid kunne utarta seg. Eg er imponert over måten han klarte å veva mystikk og spenning inn i dei komplekse historiske forteljingane sine. Språk, oppbygging, miljøskildringar, personskildringar, historiske detaljar, intrigar - alt dette er veldig bra og gjer bøkene til ekstra gode leseopplevingar.

Takk for bøkene, Mr Sansom. Kvil i fred.

Oppsummering april 24

Påbyrja i mars, fullført i april:
Bernard Minier - Lucia (Lucia Guirrero #1) - Fransk krim - Lånt ebok BookBites
Tor Bomann-Larsen - Den evige sne - Norsk sportsdokumentar/polarhistorie - Lyd Storytel

Lese i april:
Øystein Morten - Jakten på Olav Tryggvason - Norsk dokumentar/biografi - Lyd Storytel
Eva B. Ragde og Trude Teige - På åstedet - Norsk dokumentar/true crime - Lånt ebok BookBites
Øystein Morten - Eirik Raude - Norsk biografi/dokumentar - Lyd Storytel
Aslak Nore - Ingen skal drukne (Familien Falck #2) - Norsk roman - Lånt papirbok biblioteket
Bergsveinn Bergisson - Den svarte vikingen - Norsk biografi/dokumentar - Lyd Storytel
Peter Mohlin og Peter Nyström - Den andre søsteren (John Adderley #2) - Svensk krim - Lyd Storytel
Alex Michaelides - Vreden - Britisk-kypriotisk krim - Lånt papirbok biblioteket  [avbraut]
Øystein Morten - Jakten på Olav den hellige - Norsk biografi/dokumentar - Lyd Storytel
Val McDermid - 1979 - Britisk krim (Allie Burns #1) - Lånt papirbok biblioteket

Påbyrja i april, fullførast i mai:
Mona Ringvej - Landet mot nord - Norsk historisk dokumentar - Papirbok fått i julegåve
Mikael Ressem - Levende død (Erik Sandström #1) - Svensk krim -  Lyd Storytel
Tove Alsterdal - Dyphavn (Eira Sjödin #3) - Svensk krim - Lånt papirbok biblioteket

6 lyd, 2 papir, 2 ebøker
4 lånt, 6 abonnement
3 krim, 1 roman, 4 biografiar, 2 dokumentarar
6 norske, 1 svensk, 1 britisk, 1 islandsk, 1 fransk
Ny forfattar: Eva B. Ragde

Ein god del av lesetida mi i april "var eg" i vikingtida. Eg "var" også på ski i fleire olympiske vinterleikar og i polare strøk ('Den evige sne'). Vidare "var eg" i Glasgow som journalist i '1979', eg "var med" i familieforviklingar og politisk dramatikk i 'Ingen skal drukne', samt "deltok" i etterforskingar i notid ('Lucia', 'Den andre søsteren') og i nær fortid ('På åstedet').
Så det vart så absolutt ein variert lesemånad. 

Eg avbraut lesinga av 'Vreden'. Den fenga ikkje, har dameromanpreg og eg likte verken karakterar eller skrivestil. Eg var faktisk heilt på nippet til å avbryta '1979' óg; den er ufatteleg treg i starten og kan knapt kallast krim eller thriller, men tek seg kraftig opp etter kvart. 

Vårlesing: Vikingtida

Vikingtid og middelalder har interessert og fascinert meg lenge, - og eg trur grunnlaget for interessa vart skapt då eg som tenåring las Sigrid-trilogien for fyrste gong. Opp gjennom åra har eg lese mykje om denne epoken, både skjønnlitterære bøker og sakprosa. Eg har ofte tenkt at eg er rar som har ei slik sær interesse, men har oppdaga at eg ikkje er åleine om det. Populariteten til bøker, TV-seriar og filmar om vikingar og vikingtida er visstnok stor.

Øystein Morten sine bøker om vikingkongane Olav Tryggvason og Olav den heilage har fått svært gode kritikkar, og i dette innlegget skal eg stadfesta at dei er velskrivne, interessante og underhaldande bøker. Andre vikingbøker som har fått gode omtalar er Den svarte vikingen av Bergsveinn Bergisson (meir om den også nedanfor) og ikkje minst Hvitekrist av Tore Skeie. Sistnemnde kjem med ny bok (om Harald Hardråde) til hausten, og det ser eg fram til.

Den vikingboka eg likte best (av dei eg har lese i det siste) er historia om oppdagaren Eirik Raude - og eg startar denne samleomtalen med den boka. 

Eirik Raude av Øystein Morten

Vigmostad Bjørke 2022
Speletid 11:25
Lyd Storytel

Øystein Morten er religionshistorikar og sakprosaforfattar - og sidan i fjor haust er han ordførar i Rollag kommune. Han har truleg ikkje så mykje tid til skriving, reising og gransking no for tida, men når han eingong gir seg i politikken bør han absolutt halda fram med å gi ut bøker. For eg vil gjerne ha meir! 

Det heiter at Eirik Raude  "oppdaga" Grønland, sjølv om det alt fantest folk og busetnader der då han kom dit i år 982. Men han og dei andre norsk-islandske landnåmsmennene grunnla dei fyrste norrøne busetnadene på øya - og det var han som gav øya namn. Elles er han kanskje mest kjent som far til Leiv Eirikson, mannen som "oppdaga" Amerika rundt år 1000. At han vart kalla "raude" hadde truleg samanheng med at han hadde raudt hår og skjegg, og det er muleg at han hadde eit heftig temperament. Han var i alle fall knytt til drapssaker både i Noreg og på Island, noko som gjorde at han vart dømd fredlaus. Ein annan årsak til at Eirik Raude for til Grønland var at det der på denne tida fantest mengder av ein verdifull ressurs: Kvalross. 

Forteljinga om Eirik Raude (fødd ca. 940 - død ca. 1002) byggjer på nokre få setningar i dei islandske sagaene. Desse setningane vert tolka (og utvida) av forfattaren, og han formidlar det heile vidare til oss lesarar på ein pedagogisk måte. Forfattaren byr dessutan på seg sjølv: Parallelt med at han granskar dei få skriftlege kjeldene som finst, inviterer han lesaren med på reiser til både Island og Grønland. Han skildrar natur, farvatn og omgjevnader og deler frustrasjonar og oppturar. Han fortel at han snakkar med ekspertar på ulike fagfelt og at han kjøper avansert VR-utstyr når koronanedstenging gjer at han ikkje kan reisa fysisk. 

Øystein Morten har ei fenomenal formidlingsevne, og som Åsmund Ådnøy (solvberget.no) skriv: "Hvis Indiana Jones og Lars Monsen hadde vært brødre og hatt en tredje bror, ville det vært Øystein Morten." 

Lydboka vert opplesen av forfattaren sjølv, også dette vert utført på ein god måte. 
Terningkast 5.

Då Øystein Morten var på Island i samband med innhenting av bakgrunnsstoff, lånte han hytta til forfattaren Bergsveinn Birgisson. Det vert òg ofte vist til boka om Birgisson sin fjerne forfar.

Den svarte vikingen av Bergsveinn Birgisson

Vigmostad Bjørke 2020 (Spartacus 2013)
Speletid 10:30
Lyd Storytel

Forfattaren er islending og etterkommar i 30. ledd etter Geirmund Heljarskinn, hovudpersonen i denne boka. Tidlegare har eg lese Birgisson si bok Mannen fra middelalderen som eg likte godt - og eg las (litt av) romanen han vart nominert til Nordisk råds litteraturpris for, Svar på brev frå Helga. Den likte eg ikkje i det heile tatt. Men boka om forfaren, denne svarte vikingen, likte eg ganske godt. 

Dette er sakprosa med skjønnlitterære element. Me skal nemleg svært langt tilbake i tid (800-talet) og forfattaren har i enkelte sekvensar dikta fram hendingar og samtalar. Dei skriftlege kjeldene er få og vage, og ofte sprikande. Desse har forfattaren vurdert opp mot kvarandre og gjerne samanlikna med segner og myter. Han har også støtta seg på vitenskaplege metodar og arkeologiske, lingvistiske og genealogiske funn.

Geirmund Heljarskinn altså, ein fascinerande mann med eit uvanleg liv og ei fargerik bakgrunn. Faren Hjør var høvding/konge på Avaldsnes (Karmøy) og mora Ljuvfina kom frå Bjarmeland og var av eit sibirsk urfolk. Geirmund hadde som mora mongolsk utsjånad og mørk hud - "heljarskinn". På nettsida Avaldsnes kan ein lesa meir om desse folka og sjå korleis ein tenkjer seg at familien såg ut. Etter at Harald Hårfagre tok over makta her i landet reiste Geirmund til Island. Han var ein av dei fyrste landnåmsmennene og dreiv internasjonal handel, mellom anna med kvalrosstenner frå Sibir og slavar frå Irland og Skottland. 

Den svarte vikingen vart nominert til Brageprisen 2013 for beste sakprosabok. Ikkje ufortent, for her er mykje interessant, men sjølv "datt eg av lasset" innimellom. Diktinga blir litt vidløftig, og det andre stoffet er ofte for detaljert, for repeterande og for springande. Som Øystein Morten gjer i sine bøker, skriv Birgisson seg sjølv inn i handlinga, men her er det ikkje så vellukka. 

Lydbokopplesar Endre Hellestveit les tydeleg og greit med passeleg engasjement.
Terningkast 4.

Det er altså sparsamt med skriftleg dokumentasjon bevart når det gjeld både Eirik Raude og Geirmund Heljarskinn. For dei to kongane nedanfor, Olav I Tryggvasson og Olav II Haraldson, er det i grunnen omvendt. Her er det nesten for mykje, fordi det vart dikta fram så mange vandrehistoriar, segner og legender om dei. Snorre og dei andre islandske sogeskrivarane sette saman sagaene sine omlag to hundreår etter at desse kongane levde. Dei bygde på endå eldre historiar og alle helteforteljingane vart nok pynta på og tilpassa det rådande samfunnssynet som fantest på 1200-talet. Det er opplagt at element er blitt lagt til og/eller trekt frå - og at enkelte historiar berre er tull og oppspinn. Øystein Morten har ikkje berre granska kongesagaene nøye; han har i tillegg brukt andre meir samtidige (og dermed sannsynlegvis meir truverdige?) kjelder.

Jakten på Olav den hellige av Øystein Morten

Spartacus 2013
Speletid 5:58
Lyd Storytel

Det er egentleg heilt utruleg at me aldri blir "ferdige med" denne kongen som levde for 1000 år sidan, men Morten kjem med nye vinklingar og interessante teoriar i denne boka. Det er ei todelt "jakt" det blir fortalt om. På den eine sida er det ei jakt etter det som kanskje er restane av deler av liket hans og på den andre sida; ei forteljing om mennesket Olav Haraldsson og samtida hans. 

Jakten på Olav den hellige er ei ganske kort bok (papirutgåva er på 256 sider), men forfattaren går grundig til verks. Han fortel utførleg om samfunnsforholda, storpolitikken og dei mange og skiftande alliansane som leda opp til den store konfrontasjonen då kongen fall på Stiklestad den 29. juli 1030. Det handlar også om kva som skjedde etterpå, både med maktforholda i Noreg - og med sjølve liket. 

Boka er interessant og lettlest. Til tider er det noko oppramsande, men Øystein Morten skriv med ein lett penn og med glimt i auga.

Eg vart dessverre aldri heilt fortruleg med opplesaren av lydboka. Den totale lese-/lytteopplevinga vart dermed eit terningkast 4. 

Jakten på Olav Tryggvason av Øystein Morten

Vigmostad Bjørke 2019
Speletid 9:25
Lyd Storytel

Denne kongen levde i siste halvpart av 900-talet, og han var konge i Noreg berre i fire-fem år. Likevel er han "kjent" for folk flest, også i dag. Det er egentleg veldig rart. 

Forfattaren peikar på at dei eldste skriftlege kjeldene er sprikande, og at det difor er vanskeleg å sei kva som er sant og ikkje. Når forfattaren reiser i fotspora til Olav Tryggvasson blir det ei ganske omfattande reise, på kryss og tvers i Nord-Europa. Arkeologiske funn og andre spor tyder på at ein del av det Snorre og andre sagaforfattarar fortel om, stemmer - men det er minst like mykje som ikkje er sant. 

Jakten på Olav Tryggvasson er ei underhaldande bok der forfattaren pirkar borti vedtekne "sannheiter". Olav Tryggvasson var i alle fall neppe så sprek og tapper som sagaene vil ha det til, og han likna heilt sikkert ikkje på Fritjof Nansen. (Teiknaren Erik Werenskiold brukte naboen Nansen som modell då han illustrerte den norske praktutgåva av Heimskringla i 1899.)

Kvar er Svolder, staden der Olav Tryggvasson fall i eit slag i år 1000? Det er det ingen som veit heilt sikkert, men Øystein Morten meiner at det er snakk om øya Ven i Øresund - og at det ikkje fann stad i år 1000, men i 999. Forresten er det ikkje sikkert at kongen døydde ved Svolder/Ven heller. Ei av legendene som oppsto i ettertid var at han overlevde, flykta og levde resten av levetida som munk i Midtausten. 

Det fungerer fint med lydbok, men det er greitt å ha tilgang til kart og oppslagsverk medan ein lyttar. Her er forfattaren sjølv opplesar av boka. Terningkast 4+.

Dikt og slikt: Vårsøg

Hans Hyldbakk skreiv det mest kjende diktet sitt, Vårsøg, våren 1945. Diktet handlar om at naturen vaknar til liv etter vinteren, men kan òg tolkast som ein hyllest til freden og frigjeringa. 

Surnadalsdialekten, som Hyldbakk ofte nytta når han skreiv, er noko utilgjengeleg for mange. Likevel er 'Vårsøg' (saman med det nest mest kjende diktet 'E slåttetæja') blitt allemannseige. Grunnen til at dikta vart så kjende og kjære kan i stor grad tilskrivast Henning Sommerro, ein sambygding av Hyldbakk.
I 1971 tonesette Sommerro, den gong 19 år gammal, diktet Vårsøg. I 1977 kom albumet Vårsøg ut med gruppa Vårsøg. I alle åra etter har sangen Vårsøg vore jamnleg å høyra på norsk radio - og Hyldbakk sin lyrikk har vorte landskjend.

Hans Hyldbakk døydde i 2001, 103 år gammal. Han levde faktisk i tre hundreår sidan han var fødd i 1898.

Vårsøg

No skin det sol e høgste Svealiå
No bli det vår det kjenne e so vel
De søng så tongt kring alle dalasiå
Å synnåvinn han kjem å gjer me sel 

 

Når sommar'n kjem da bli det fint e fjellå

Da ska e dit å hør kår bekkjinn søng

Å kliv te topps e brattast berjestellå

Å vea grass å tort å tåberløng

E kjenne lokt tå gras kring alle haua

Å sola skin å bjøllåin kling så kløkt

Å tjønninn legg så blank der e ska lauva

Me berg ekreng der e kainn sol me trøgt

Å du å du kår sårt å sælt e stoinna

Når sola skin frå kvite høgdå ne

Da væt e vår'n han e kje lenger oinna

At e får levva slik ein somar te

Da væt e vesst at bekkjinn legg å venta

Poinn kalle isa me så sval ein drekk

Når hausten kjem å sistkveldskløva henta

Da ska e takk for sommarn så e fekk

Frå samlinga Etter-rakster (1946)

Hans Hyldbakk - Store norske leksikon

Musikalsk prat med Henning Sommerro

Kort om: Liksteinen av Marit Reiersgård

Gyldendal 2024
363 sider
Lånt ebok BookBites

Marit Reiersgård er omsider tilbake med ei ny bok i serien om politietterforskarane Bitte Røed og Verner Jacobsen. Dette er femte bok i serien, den forrige Det de døde vet kom ut i 2018. 

Handlinga er lagt til Drammen og til Hallingdal. Tittelen på boka viser til ei gammal lokal segn om ein likstein som finst på fjellet i nærleiken av Flå. Dermed har lesaren alt fått litt uhyggestemning - før ein tek til på sjølve lesinga. 

I Drammen vert ein mann funnen død; han er drept og nokon har lagt han i ei gammal rosemåla kiste. Verner Jacobsen er etterforskingsleiar i ei vanskeleg sak der det nesten ikkje finst spor.
Samstundes er Bitte Røed i Flå; det er avtalt at ho skal møta Siri, ei gammal veninne. Men i siste liten har Siri avlyst avtalen. Bitte blir bekymra og tek kontakt med folk som kjenner Siri. Det viser seg at ingen veit kvar ho oppheld seg.

Eg røper vel ikkje for mykje når eg avslører at dei to sakene heng saman..

Reiersgård er god på kvardagsleg uhygge; ho skriv godt og med innleving. Etterforskarane sitt privatliv og forhold får passe stor plass, tykkjer eg. Det er som krydder i den øvrige handlinga. 

Liksteinen er ei lettlest og stemningsfull bok som har eit finurleg og godt oppkonstruert plott. Miljøskildringane er fine og ein får sjå hendingar frå fleire ulike perspektiv. Litt for detaljert og overforklarande til tider kanskje, men utan at det går ut over heilskapsinntrykket. Avslutninga er spennande og veldig dramatisk for alle dei involverte. 

Andre bloggmeiningar: Bokblogger, Artemisias verden, Henning bokhylle, Tine sin blogg

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 

Liksteinen og andre stadnamn med "lik i" er vanlege overalt her i landet. Nokre gonger har namnet opphav i gamle gravferdsskikkar og andre gonger i konkrete ulukker eller hendingar. I mi eiga heimbygd har me Likhella; ein flat stein eit stykke oppe i fjellsida. Her la dei frå seg lika og kvilte då fleire personar omkom i ei rasulukke i 1807. Det var tungt (på fleire måtar) når dei døde skulle berast ned frå fjellgarden til bygda og gravplassen. 

Bokomtale: Det kom et brev fra München av Håkan Nesser

Gyldendal 2024
Speletid 10:43
Lånt lydbok BookBites

Nytt hyggeleg møte med Barbarotti

Egentleg er ikkje feelgood-krim "min tekopp", men det finst unnatak. Når innhaldet, plottet, skrivestilen og språket er på nivå med denne boka - då må eg berre gi meg "ende over", som det heiter. 74 år gamle Håkan Nesser viser i denne boka både forteljarglede, vitalitet og kreativitet.

Eg var så heldig at eg fekk tilgang til lydboka i påsken, og dette er perfekt turlytting. Eventuelt peiskoslesing.

Handlinga er lagt til juletider 2020, det vil sei midt i koronapandemien. Dei fire søskena Rute har ikkje møtt kvarandre på lang tid, men no skal dei feira jul i lag. Det er eldstemann Ludvig (og "livsledsagersken" hans) som har invitert brødrene Lars og Leif og veslesyster Louise, samt Louise si dotter Linn og Lars si kone Ellen til herskapshuset i det snørike og fiktive Sillingbo. Det viser seg at Ludvig er alvorleg sjuk, og under opphaldet kallar han inn til eit møte kun for søskena. Etter dette møtet vert stemninga dårlegare og julekosen endå meir krampaktig enn før.

Så - natt til fyrste juledag skjer eit mord. Barbarotti og Backman entrar scenen, - det vil sei huset. På grunn av dårleg ver og av smittevernomsyn må dei juleferierande bli buande i huset der mordet har funne stad - saman med etterforskarane. Barbarotti er overtydd om at mordaren er ein av dei som oppheld seg i huset. Men kven av dei? Kva kan motivet vera? Kva er bakgrunnen for at Rute-søskena ikkje har hatt kontakt? 

Omgivelsane og deler av tematikken minner om ein Agatha Christie-roman - og det er sjølvsagt hensikten. Ein får sterke assosiasjonar til klassisk britisk "puslespelkrim" når ein les.

Før ein kjem så langt som til det omtalte mordet får me ein lang innleiing der me vert presenterte for alle dei involverte personane. Det kjem klart fram at det handlar om ein familie som skjuler hendingar som fann stad for lenge sidan - og som ingen vil sei noko om. Det kjem nokre hint i denne delen av boka, utan at ein egentleg tenkjer over det. 

Boka er stillfarande, langsam og pratsam - men har likevel god framdrift sidan forteljarperspektivet vekslar jamnleg. Etterforskinga dreg ut i tid med nye puslespelbrikker og teoriar etter at alle har forlate Sillingbo. Når løysinga ser ut til å vera opplagt og alt virkar avgjort, kjem det eit overraskande brev frå München.

Om eg skal pirka på noko med denne boka, må det bli den innlagde "spøkelseshistoria". Den er etter mi meining noko malplassert, men handlinga elles vart ikkje forringa av dette innslaget. 

Det er alltid hyggeleg å "møta" Gunnar Barbarotti. Den underfundige og sympatiske etterforskaren og den slagferdige kollegaen og sambuaren hans Eva Backman er eit etterforskarpar ein blir oppriktig glad i. Persongalleriet elles vert skildra med varme og humor, i andre høve heller melankolsk - eller med ironisk snert der det passar inn.

Det kom et brev fra München er nummer åtte i serien om Barbarotti, men kan godt lesast åleine. Det er ein "snill", velskriven og underhaldande kriminalroman som eg verkeleg kan anbefala.

Andre bloggmeiningar: Tine sin blogg