Bokomtale: Det finnes ingen helhet av Helga Flatland

Lydbokforlaget 2013
Opplesarar: Ingrid Vollan, Nina Woxholtt, Bernhard Ramstad og Jan Martin Johnsen
Speletid: 7:29

Når leseåret 2013 om nokre få veker skal oppsummerast, kjem Helga Flatland sine bøker Bli hvis du kan. Reis hvis du må, Alle vil hjem. Ingen vil tilbake og Det finnes ingen helhet til å stå fram som nokre av årets beste leseopplevingar.

Det finnes ingen helhet kan lesast som ein enkeltståande roman, men ein bør absolutt få med seg dei føregåande bøkene også. Miljøet og hovudpersonane er dei same, men forteljarstemmene er nye og perspektivet har såleis endra seg.

Kristian, Tarjei og Trygve vart drept av ei bilbombe i Afghanistan i 2007. Fleire familiar og eit heilt lokalsamfunn vert råka. "Tida leger alle sår" og "livet må gå vidare", heiter det - men det er ikkje så enkelt. I Det finnes ingen helhet er me komne til tidsrommet 2009 - 2012, med enkelte tilbakeblikk.

Ingenting er sikrare enn døden - og få ting er så vanskeleg å snakka om og tenkja på som nettopp død og sorg, men Helga Flatland klarar å formidla dette vanskelege på ein lettfatteleg måte. I denne trilogien handlar om "tredobbel" død og sorg: Tre personar som vart brått rivne vekk så altfor tidleg. Sorga, tapet og sjokket vert utruleg vanskeleg å takla for dei som sit att - og for den som overlevde. Den eine forteljaren i denne boka er Bjørn - fjerdemann på laget, som vart sjuk og ikkje vart med kompisane sine i bilen som vart råka av bilbomba. Han er egentleg ikkje glad for at han fortsatt er i live, - han er misunneleg på dei døde kameratane som har fått heltestatus. Bjørn slit - åleine, fordi han skammar seg og ikkje orkar å snakka med nokon - med sorg, einsemd og skuldkjensle.

Det finnes ingen helhet handlar altså mykje om sorg og sakn - men utan at det blir sentimentalt og klissete, utan moralske peikefingrar, og utan at det vert uuthaldeleg trist. I denne avsluttande boka har det gått ei tid sidan katastrofen, - og sjølv om kjensla av sorg og tap framleis er tilstades, er ein del av det vonde i ferd med å bli dempa. Fleire av personane er i ferd med å forsona seg med det som har hendt - dei tek tak i livet sitt igjen. Ein anar ein viss optimisme når det gjeld framtida. Gradvis og sakte går ting litt lettare.
Karin og Hallvard, Tarjei sine foreldre, vart fullstendig lamma og knuste av sorg etter ulukka. Det er høgst forståeleg: Å mista eit barn må vera det verste nokon kan oppleva. Fem år etter hendinga har dei begge, kvar på sin måte, resignert og gitt opp, - men fungerer for så vidt i samfunnet igjen.
For legen Ragnhild er det annleis. Ho har gjennom arbeidet sitt vore ei støtte og ei hjelp for dei andre, for heile bygda. I tillegg har ho vore Karin si venninne og fortrulege. Når Karin er i ferd med å komma over den svartaste sorga og den djupaste depresjonen vert situasjonen snudd på hovudet: No er det Ragnhild som slit - når Karin og dei andre ikkje treng henne lenger.
Eit anna sentralt tema i boka er dette med å høyra til - om kor viktig det er for alle å ha eit fundament - å høyra til ein familie og i eit lokalsamfunn.

Trilogien har eit politisk bakteppe, men bøkene er ikkje direkte politiske. Noreg sitt engasjement i Afghanistan er omdiskutert - men Flatland tek ikkje standpunkt i saka. Forfattaren held fram at dei tre som omkom i tenesta ikkje reiste til Afghanistan av idealistiske grunnar. Kristian reiste på grunn av eventyrlyst, Tarjei fordi han ikkje orka forventningane frå far sin og Trygve fordi han var skamfull og forvirra over kjærleiken til Sigurd.

Som i dei føregåande bøkene er det fleire ulike forteljarstemmer - og lydbokversjonen har forskjellige opplesarar til desse. Det fungerer veldig bra.

Eg er så glad for at eg fann ut at eg skulle lesa desse bøkene, og anbefalar dei på det sterkaste. Dei kan lesast av absolutt alle, - uavhengig av alder, lesesmak eller interesser. Eg trur alle kan finna dei svært lesverdige, gripande og allmenngyldige. Eg er imponert over forfattaren Helga Flatland; ho har ein innsikt i menneskesinnet som er fenomenal - og denne innsikten vert formidla på ein god måte, med enkle og effektive verkemiddel og med eit enkelt og elegant språk - på både bokmål og nynorsk.