Krim og kutt, kultur og ukultur

Norsk Kulturråd kjøper kvart år mengder av nye utgjevingar frå norske forlag, som vert fordelte vidare til biblioteka rundt om i landet. Den såkalla innkjøpsordninga er ei av bærebjelkane innan den norske litteraturpolitikken. Føremålet har vore å styrka mangfaldet og å støtta opp om "forlaga sine evner til å utvikla nye forfattarskap og å utgi smalare litteratur", som det heiter. 

I statsbudsjettet for 2014 er bevillingane til språk, litteratur og bibliotekføremål i Norsk Kulturfond kutta med 10 millionar kroner - og ein samla bransje er enige om at kuttet kjem til å råka denne offentlege innkjøpsordninga og at det dermed kjem til å bety færre tilgjengelege bøker på biblioteka. Sidan eg er ein ivrig bibliotekbrukar, tykkjer eg dette er veldig trist. Bokbudsjetta er så låge frå før at dei fleste biblioteka er heilt avhengige av desse gratis bøkene som dei får gjennom innkjøpsordninga. Totalt vert det kjøpt inn omlag 600 titlar kvart år av ny norsk skjønnlitteratur for vaksne og for barn og unge.

Statssekretær Knut Olav Åmås (H) i Kulturdepartementet har verkeleg "drete på draget". Han sa nemleg i eit intervju med Klassekampen at det i denne samanhengen kan vera fornuftig å fjerna krim frå innkjøpsordninga - fordi dette er så populært. Han ba om bråk - og det har han sjølvsagt fått. Krimforfattarane rasar og i ein kronikk i Aftenposten får han også indignert motbør frå ein annan kjend forfattar, Erik Fosnes Hansen.

Det som irriterar meg mest i saka er den underliggjande haldninga her: At krim er folkeleg og difor ukultur og mindre betydningsfullt. Eg får lyst til å sei som Liv Signe til Åmås: Du veit ikkje kva du snakkar om! Det går jo berre ikkje an å setja sjangrar opp mot kvarandre på den måten som han gjer. Som mangeårig krimlesar veit eg at det finst god og dårleg krim, akkurat som det finst god og dårleg annan skjønnlitteratur. Ja, det finst heilt sikkert middelmådige barne- og ungdomsbøker og elendig lyrikk som vert kjøpt inn av kulturrådet også. At ei bok er populær tyder då ikkje på at ho er mindreverdig?!

Ved at biblioteket tilbyr krim og underhaldningslitteratur, bidreg dette til å trekka folk/brukarar dit. Kanskje går folk dit for å låna og lesa Nesbø og Fossum (eller Samartin og Riley, for å ta eit par andre populære underhaldningsforfattarar) - men i tillegg finn dei annan attraktiv litteratur. Horisonten til den enkelte lånar/brukar/lesar kan utvidast, leseinteressen kan aukast, - men då må biblioteka tilby desse "gulrøttene". Dersom biblioteka ikkje tilbyr attraktiv og ny litteratur, giddar ikkje folk å oppsøka biblioteka - og tenesta vert dårleg og kan verta vekke. Det er ikkje forfattarane som i fyrste rekke vert råka av kutt i innkjøpsordninga - det er bibliotekbrukarane som no kan komma til å få eit dårlegare tilbod av dei mest popolære utlånsbøkene. Innkjøpsordninga er viktig - for den gjer fleire typar bøker og sjangrar tilgjengelege for lesarar. Biblioteka kan ikkje kun tilby smal "elitelitteratur"; då vert brukarane misnøgde. Mykje tyder på at det er dei små biblioteka som vert hardast råka - det er ekstra betenkeleg.

Det er heller ikkje all krim som sel godt. Verken dei nemnde Nesbø og Fossum (eller Egeland, Horst eller Staalesen) har bruk for økonomisk støtte sidan bøkene dei utgir "sel seg sjølv" - men det finst mange gode krimbøker som sel dårleg. Og kvar går "grensa" mellom ein kriminalroman og ein annan roman - talet på drap? Graden av vald? Kven skal i tilfelle avgjera denne skilnaden? Kva med krimforfattarar som har utfordra sjangeren dei siste åra, som Sundstøl og Damhaug?

Den politiske leiinga i kulturdepartementet sender ut dårlege signal når den føresler å fjerna støtteordningar som gjeld denne folkelege kulturen, som jo underhaldningslitteratur faktisk er. Kulturbyrakratiet vil ha meir kvalitet for pengane. Då er eit breidt utval av bøker i hyllene på biblioteka vesentleg.

Kriminallitteratur vert ofte sett på som dårleg eller lettvint litteratur. Å lesa krimbøker vert av somme sett på som noko ukulturellt. Men faktum er at det finst mange gode grunnar til å lesa krim: For det fyrste er krimlesinga ei avkobling frå trivialitetane i kvardagen og dermed ei avspenning for stress. For det andre vert samfunnsproblem og moralske spørsmål ofte sett på dagsorden i krimbøkene. Vidare får ein kunnskap om sosiale tilhøve, historie og geografi. Og - ein får hjernetrim ved å prøva å løysa innvikla intrigar. Dessutan får me i mange av bøkene bli kjende med hovudpersonar og heltar som me ser fram til å møta - igjen og igjen.
For ein krimelskar vert livet rikare når han/ho får setja seg ned i godstolen med ei krimbok.