Bokomtale: Zoo Europa av Gert Nygårdshaug

Cappelen Damm 2018
506 sider
Lånt ebok eBokBib

Dette er ei bok som set i gang både positive og negative kjensler - og eg har sett at det finst høgst ulike meiningar om den: Zoo Europa vart regelrett slakta av anmeldaren i Dagens Næringsliv, men fekk ros av NRK og terningkast 5 i VG. Eg er mest enig med sistnemnde som meiner at dette er "en spennende, underholdende og verdig avrunding" av Mino-serien.

Eg trur det er heilt avgjerande at ein har lest dei føregåande bøkene i serien, for i denne boka møter me på nytt "gamle kjende": Mino frå Mengele Zoo, Jens Oder frå Himmelblomsttreet, Jonar frå Afrodites basseng og Karl Iver og Zoe frå Chimera. Eg meiner at dersom ein som lesar er i stand til å leva seg inn i handlinga - og dersom ein er opptatt av klima- og miljøspørsmål, er Zoo Europa ei mektig leseoppleving. Ein vert engasjert i handlinga sjølv om det er ei slags eventyrforteljing - for ein forstår jo at det ligg eit djupt alvor bak. Nygårdshaug er ein forfattar som har eit sterkt politisk engasjement: Han har ein bodskap og han tek stilling. Han bryr seg om samfunn, menneske og natur og han brukar skrivekunsten sin for å formidla det.

Åtvaring: Enkelte spoilers følgjer.

Zoo Europa er ein dystopisk og postapokalyptisk fabel - og lesinga set i gang engasjement og refleksjon. Me befinn oss i året 2053 - og verda slik me kjenner den er totalt forandra. Klima og natur i krise. Olje, gass og bensin finst ikkje meir. Internett og anna informasjonsteknologi fungerer ikkje. Klimaflyktnningar og politiske flyktningar. Det meste er øydelagt: samfunnsstrukturar, økosystem, infrastruktur. Parallelt og som følgje av alt dette: Ekstremisme, anarki og borgarkrigar.
Så skjer katastrofen: Ein vilt- og hurtigveksande skog, tildels menneskeskapt, sprer seg overalt, brutalt og fullstendig øydeleggjande. Skogen forgiftar vatnet og har dermed fatale konsekvensar for menneske. Men den fører også til ein ny start - for nokre få.

Når me møter våre vener (som tilfeldigvis ikkje er råka av hendinga) er det uhyggeleg og umenneskeleg stille:
Karl Iver befinn seg i eit folketomt London. Han sler seg i lag med den rappkjefta baronessa Lillith på vandring i den nesten ugjennomtrengelege skogen mot Eurotunnellen der Jens Oder og Mino oppheld seg. Her har fascistane hatt sin tilhaldsstad og den einaste overlevande av dei er ein annan kjenning (frå Himmelblomsttreet). Denne personen gir seg ikkje til kjenne, - han opererer åleine og er forteljarstemma i kursiv.

I ein tredje handlingstråd møter me Lillith sine søner som befinn seg i eit kloster ved Gardasjøen. Dette er den same staden der Jonar Snefang og sonen oppheldt seg ei tid før dei flaug vidare til Afrika og Sahara (i Afrodites basseng). I Sahara befinn også Karl Iver sin kjæreste Zoe seg, saman med ei lita gruppe frå forskingsstasjonen i Kongo (som me las om i Chimera).

Dette er kort om den ytre handlinga i Zoo Europa. Boka byr på mange vandringar og fleire forteljarstemmer. Det vert fortalt om draumar og telepati, filosofi og vitenskap, samt liksomfilosofi og liksomvitenskap. Ein del fæle og groteske hendingar oppstår undervegs, men stemninga er gjennomgåande munter-melankolsk - merkeleg nok. At folk som opplever at verda har gått til grunne oppfører seg tilnærma normalt er også litt merkeleg - men på den andre sida skal ein ta omsyn til at dette er dikting og fantasi. Dette med den magiske skogen er også fantasifullt, men passar forsåvidt inn i ei forteljing som dette.

Forfattaren viser alltid hjertevarme og omtanke for karakterane sine. Det gjer han også denne gongen. Språket og måten å fortelja på skiftar alt etter kven det er som har forteljarstemme. Nygårdshaug sparkar litt i alle retningar; han er ein samfunnsrefsar som set ting på spissen. Av og til vert det noko overtydeleg medan det andre stader er heller uklart kva han vil fram til. Boka byr på mengder med litterære, kulturelle, filosofiske og politiske referansar. Eg forstår nok ikkje alt av dette, men eg forstår i alle fall sjølve hovudbodskapen som kan oppsummerast slik:
1. at jorda kan stå ovanfor eit fullstendig økologisk, teknologisk og samfunnsmessig samanbrot dersom ikkje noko blir gjort - og 2. at ekstremistisk tankegods og fundamentalistiske haldningar er farlege og må motarbeidast.

Eg har med vilje brukt lang tid på lesinga. Litt fordi eg verkeleg ville nyta språket og stemninga, men også litt fordi dette med kloden si framtid er eit ubehageleg og skremmande tema. Eg er imponert over måten trådar frå dei tidlegare fire bøkene vert samla. Dei slutta alle saman på ein uavklart måte; forfattaren har forklart dette med at han ville trigga lesarane sin fantasi slik at dei kunne dikta vidare på det som var fortalt. Zoo Europa er litt annleis; den sluttar på ein overraskande håpefull og nesten-romantisk måte.
Denne romanen får eit sterkt terningkast 5. For heile serien samla gir eg toppkarakter og terningkast 6.

Alle dei fem bøkene anbefalast varmt. Start med Mengele Zoo og la det gjerne gå litt tid mellom kvar bok slik at du får tid til å fordøya dei. I Zoo Europa finn ein både eksistensielle spørsmål, magi og mystikk, tørr humor og blodig alvor. Det er ein god roman - og ei viktig bok. Miljøvern, klimakrise, overforbruk og sosial urett er noko me alle bør vera opptekne av. Ingen kan sei heilt sikkert kva som skjer i framtida, men eg er ganske så sikker på at Gert Nygårdshaug sin Mino-serie kjem til å bli ståande som eit litterært storverk.

Andre bloggmeiningar:
Skrivehula