Oppsummering oktober

Påbyrja i september, fullførast i oktober:
David Lagercrantz - Det som ikke dreper oss - Svensk krim - Lånt lydbok, biblioteket
Ann Cleves - Svart som ravnen - Britisk krim - Lånt papirbok, biblioteket
Morten Øen - Tellemarck - Norsk roman - Lånt ebok, eBokBib

Lest i oktober:
Jan Mehlum - Et hardt slag - Norsk krim - Lytteeksemplar
Ragnar Kvam jr. - De fire store - Historisk/biografisk/dokumentar - Lånt papirbok, biblioteketb
Hanne Sigbjørnsen - Tegnehanne - Tegneserie/humor - Lånt papirbok, privat
Bergsveinn Bergisson - Svar på brev frå Helga - Islandsk roman - 2013 - Lånt ebok (avbraut)
Hans Olav Lahlum - Haimennesket - Norsk krim - Lånt ebok, eBokBib
Vetle Lid Larssen - Hvordan elske en far - og overleve - Personleg beretning/biografi - Lytteeksemplar
Claus Lundekvam og Thomas Karlsen - En kamp til - Biografi - Lånt papirbok, biblioteket
Jo Nesbø - Mere blod - Norsk krim - Lånt papirbok. privat
William Landay - Den ubehagelige sannheten - Amerikansk krim - Lånt ebok, eBokBib
Henning Mankell - Minnet om en skitten engel - Svensk roman - Lånt lydbok, biblioteket

Påbyrja i oktober, fullførast i november:
Liza Marklund - Jernblod - Svensk krim - Lånt papirbok, privat
Vidar Sundstøl - Djevelens giftering - Norsk krim - Lånt ebok, eBokBib
Øystein Wiik - Rekviem - Norsk krim - Lytteeksemplar

Omsider er leselysta tilbake for fullt - og det er eg glad for. Oktober vart ein strålande lesemånad med fleire gode leseopplevingar. Og som ein kan sjå: Eg brukar ikkje mykje pengar på bøker. Alt eg las i oktober var lånt eller fått.
Eg likar når bøker viser seg å vera overraskande bra - og av oktoberbøkene mine må både Det som ikke dreper oss, Hvordan elske en far og Lundekvam sin sjølvbiografi framhevast som slike positive overraskingar. Eg likte også godt Ragnar Kvam si historisk/biografiske De fire store og Henning Mankells Minnet om en skitten engel, men sidan eg har lest såpass mykje av desse forfattarane tidlegare vart eg ikkje like overraska. Og etter å ha lest Til Jacobs forsvar tidlegare i år hadde eg også store forventningar til Den ubehagelige sannheten - som vart innfridde. Omtale kjem.
Nemnast spesielt må også artige Tegnehanne - og den ubehagelege og spesielle Tellemarck.

Svar på brev frå Helga vart nominert til Nordisk Råds litteraturpris i 2012, men eg likte ikkje denne i det heile tatt. Så for å spara meg sjølv for (ytterlegare) irritasjon og ergrelse, valde eg å avbryta etter halvgått løp. For det fyrste fordi boka kjeda meg og for det andre fordi eg fann erotikken og kjærleikshistoria uekte og påklistra. For det tredje fordi boka har eit heilt håplaust språk: Oversetjinga er gjort til eit forelda arkaisk nynorsk, som sikkert skal streka under det islandske - men eg trur at eit moderne nynorsk - eller bokmål, for den del - har like mykje (lite) til felles med det islandske språket som den gammaldagse nynorsken som her er brukt. Styr unna brevet til Helga, er mi tilråding.

Haustlesing: Eit samleinnlegg

Hausten er favorittårstida mi. Eg likar at det vert stillare, kjølegare og mørkare. Om kveldane vert eg ofte berre sitjande i sofakroken med ein kaffikopp og ei god bok, men innimellom vert det turar ut i frisk luft og vakre haustfargar - og gjerne med ei bok på øyret. Verandalesingsesongen er over.
Eg les mykje forskjellig - ikkje berre krim; eg les både humor og alvor, gammalt og nytt, sakprosa og skjønnlitteratur, i ulike format. Variasjon er stikkordet.

No har det atter hopa seg opp med leste og "uomtalte" bøker. Difor er det på tide med eit skippertak; dvs. eit samleinnlegg med kjappe omtalar, - fordi eg likar å vera sånn cirka ajour.

Eg byrjar med ei ny bok som gjorde djupt inntrykk på meg:

Hvordan elske en far - og overleve
av Vetle Lid Larssen
Lydbokforlaget 2015
Speletid 5:09 (lytteeksemplar)

Ei erindringsbok og ein slags biografi, men både forlag og forfattar seier at dette er ein roman, - noko eg ikkje heilt kan forstå.

Vetle Lid Larssen byr på seg sjølv når han fortel om oppveksten sin og forholdet til faren. Som barn forguda Vetle far sin, men etter som tida gjekk vart forholdet deira vanskeleg og konfliktfylt. Det handlar på mange måtar om eit "klassisk" far/son-problem som vert enno meir utfordrande når dei involverte er kjendisar.
Lid Larssen sin svulstige og arrogante skrivestil kjem til uttrykk i enkelte glimt, men eg likte boka likevel. Ho er underhaldande, velskriven, varm, trist og morosam - og har eit fantastisk fint framsidebilete.
Forfattaren les sjølv lydboka - på ein overraskande god måte. Terningkast 5.

(Eg tykkjer det er vanskeleg å skriva om denne boka - fordi ho traff meg så sterkt. Grunnen er at eg også hadde ein far som mot slutten av livet endra personlegheit. Far min vart ikkje råka av alzheimer, som Lars Andreas Larsen vart, men frå å vera den sterke og trygge pappaen min, vart han, grunna alvorleg sjukdom, ein "gretten gammal gubbe" som det var vanskeleg å forholda seg til.)


Blindgang av Jørn Lier Horst 
Lydbokforlaget 2015
Speletid 8:50 (lånt lydbok, biblioteket)

Godt handtverk, men kjeeeedeleg. "Dette har eg lest før", tenkte eg fleire gonger medan eg las Blindgang. Lier Horst køyrer safe og fornyar seg ikkje. Han følgjer det same mønsteret i bok etter bok - og det er ikkje så rart, han har jo hatt stor suksess med det..
Blindgang er truverdig, traust og treg. Velskriven og velkomponert, men spenninga er omtrent fråverande. Eg saknar overraskingar og uventa vendingar! Eller er Lier Horst for flink?
Atter ein gong er det lydbokversjonen som bergar mi leseoppleving av ei William Wisting-bok. Ivar Nergaard er som alltid ein stødig og dyktig opplesar. Terningkast 3.

Fars krig av Bjørn Westlie 
Lydbokforlaget 2009
Speletid 6:04 (lånt lydbok, biblioteket)

Nergaard er også opplesar av sakprosaboka Fars krig, ei bok forfattaren vart tildelt Brageprisen for.
Dette er forteljinga om nazisten og frontsoldaten Petter Westlie. I likskap med morfaren til Ida Jackson, melde Westlie seg som frontsoldat for tyskarane og var med på det store felttoget mot Sovjetunionen.
Forfattaren fortel om sitt ikkje-forhold til sin eigen far. Boka er veldig god, forteljarstilen er sakleg og nøktern, men det som vert fortalt er sterkt og brutalt - og djupt personleg. Terningkast 5.


Minnet om en skitten engel
av Henning Mankell
Lydbokforlaget 2011
Speletid  10:51 (lånt lydbok, biblioteket)

Handlinga i boka byggjer på verkelege hendingar og verkelege personar. Hovudperson er den fattige svenske kvinna Hanna som i 1904 går ombord i eit skip som skal til Australia, i håp om ei betre framtid der. Ombord treff ho ein mann som ho gifter seg med - men ekteskapet skal bli kortvarig; etter berre to månader vert Hanna enke. Djupt fortvila forlatar ho skipet i det som den gongen heitte Portugisisk Øst-Afrika; dagens Mosambik. Via enno eit kortvarig ekteskap der blir Hanna ei rik kvinne og eigar av ein stor bordell.

Dette er ikkje Mankell på sitt beste, men det er ei fengslande forteljing frå eit fjernt landskap og ei heller fjern fortid. Lesaren får møta mange fascinerande karakterar og fleire interessante og gripande historiar. Bakteppet består av kolonialisme, raseskille og klasseskille, - og eit gryande opprør.
Det gjekk litt tid å bli vand til Jan Grønli si opplesarstemme. Han les seint og lågt - men etter kvart tykte eg at stemma vart "grei nok". Terningkast 4.


Tegnehanne av Hanne Sigbjørnsen 
Egmont 2015
176 sider (lånt papirbok, privat)

Over til noko heilt anna: Fantastiske Tegnehanne!
Eg har vore fan av bloggen og spalten hennar i Aftenposten lenge - og endeleg er boka her.

Eg ler berre eg tenkjer på tegningane til Hanne Sigbjørnsen. Ho har sjølvironi, skråblikk på det meste og ein naiv fin strek.
Dette er ei super gåvebok!

Jeg vil leve av Marte Wexelsen Goksøyr 
Oktober 2012
139 sider (lånt papirbok, privat)

Forfattaren har Downs syndrom, og boka handlar om kva ho har fått utretta og oppnådd hittil i livet - men også om utfordringar og hindringar.
Dette er jenta som fekk Jens Stoltenberg til å bli svett og uvel då ho intervjua han i samband med stortingsdebatt vedk. tidleg ultralyd og sorteringssamfunn. Den hendinga skapte debatt i ettertid.

Dette er ei lita, men viktig bok - til ettertanke. Det er eit faktum at dei fleste foster med kromosomfeil vert tatt bort.
Eg er så absolutt for fri abort og mot reservasjonsretten, men tykkjer likevel at det kan det vera nyttig med slike motforestillingar som Marte Wexelsen Goksøyr kjem med i denne boka.

Haimennesket av Hans Olav Lahlum 
Cappelen Damm 2015
286 sider (lånt ebok, eBokBib)

Bok nummer 7 i retrokrimserien om K2 og Patricia er litt annleis enn dei føregåande. I motsetnad til kollega Lier Horst er Lahlum i stand til å tenkja nytt. Handlinga er lagt til Sørlandet i 1972, og alt hender i løpet av eit par døgn.
Den trege fyrstebetjenten og den lynskarpe assistenten er omsider blitt eit par. Dei har fått invitasjon til eit avsidesliggjande hotell der det ein gong hende eit tragisk barnedrap.
Mystiske forsvinningar, mystisk sjølvmord, mystisk nabo, mystiske tvillingar, mystiske spørsmål, mystiske svar, mystisk fetter. Alle har noko å skjula.
Snirklete, høgtideleg og litt unaturleg språk - noko som kjenneteiknar bøkene til Lahlum. God, gammaldags og langsam krim i Agatha Christie-stil, men med ei meir thrilleraktig oppbygging. Terningkast 4.




Mere blod av Jo Nesbø
Aschehoug 2015
235 sider (lånt papirbok, privat)

Enno ein retrokrimroman, men i ein heilt annan stil. Her er det kjeltringen som har forteljarstemma - noko språket i boka ber preg av. Handlinga er lagt til Finnmarksvidda i 1977, ein mann er på rømmen frå narkogjeld og ein misnøgd oppdragsgivar.

Boka er enkel, lettlest og fortlest. Historia er godt fortalt, spenninga byggjer seg opp i eit akkurat passe tempo, utan at det går ut over verken negler eller nattesøvn. Ein smule forutsigbart er det likevel, og eg finn alle klisjeane og alt det sentimentale litt irriterande. Men ein forfattar av Nesbø sitt kaliber og kvalitet kan tillata seg å leika med krimsjangeren på denne måten.

Ein bør vera klar over at denne boka og den føregåande Blod på snø er spin-off-produkt av Harry Hole-serien. Desse to bøkene er liksom skrivne på 70-talet av ein fiktiv forfattar som skal komma til å spela ei viss rolle i kommande Harry Hole-bøker. Terningkast 4.



Svart som ravnen av Ann Cleeves 
Vigmostad & Bjørke 2008
314 sider (lånt papirbok, biblioteket)

Eg likar romanar og kriminalromanar med handling frå uvande og eksotiske stader. Då eg las bok nummer to i den såkalla Shetlandskvartetten ('Hvite netter') tidlegare i år, gav den meirsmak. Dette er den fyrste boka i serien.

Her er gode personskildringar og flotte natur- og miljøskildringar, samt glimt frå ny og gammal shetlandskultur.
Kriminalgåta er intrikat og noko oppkonstruert, men eg føler at personane det handlar om; både offer, pårørande, vitne og sjølve protagonisten er veldig ekte.

Språket er presist, skrivestilen lågmælt, løysinga er overraskande, men likevel logisk. Boka startar tregt, men tempo og driv aukar utover. Terningkast 4.

Malteserfalken av Dashiell Hammett 
Gyldendal 2007
286 sider (kjøpt pocketbok)

Ei verdensberømt bok, fleire gonger kåra til tidenes beste kriminalroman. Utgitt fyrste gong i 1930, på norsk i 1954. Inspirasjonskjelde for uendeleg mange andre krimbøker innan den undersjangeren som gjerne vert kalla for "hardkokt". Handlinga er lagt til San Francisco, protagonisten er ein kald, kynisk og smart privatdetektiv som heiter Sam Spade.
I filmversjonen er det som kjent Humphrey Bogart som har hovudrolla, men Hammet beskriv Spade heilt annleis enn slik han vert framstilt i filmen.
Omhandlar fleire drapssaker som heng saman med ein heilt spesiell sakna gjenstand - sjølve Malteserfalken. Her er skarpe og kjappe hjerner, vakre og farlege kvinner, samt hjelpelause politifolk og utspekulerte forbryterar.
Eg vart aldri totalt bergtatt av boka, men eg vart absolutt fenga av historia som vert fortalt og ikkje minst; måten forfattaren fortel ho på. Når ein tenkjer på kva boka har betydd for kriminallitteraturen i ettertid, må ein sei at dette er genialt og fantastisk skrive.
Terningkast 5.

Bokomtale: En kamp til av Claus Lundekvam og Thomas Karlsen

Cappelen Damm 2015
251 sider
Lånt på biblioteket

Saman med Thomas Karlsen har Claus Lundekvam levert ei usminka og fengande forteljing om eit fotballiv. Sjølv om eg alltid har vore interessert i fotball, er det ikkje mange biografiar av og om fotballspelarar eg har lest. Dei einaste er vel Zlatan-boka og Håvard Rem sin biografi om Myggen. Eg har nemleg mest sans for idrettsutøvarar som ikkje er heilt A4.
Difor likte eg fotballspelaren Lundekvam også. Han hadde ei tverr og furten mine (totalt ulik Solskjær), men virka likevel så stødig og lojal. I motsetnad til fleire av landslagskollegaene på 1990- og 00-talet var han også velsigna ujålete.

Claus Lundekvam sparar ikkje på konfekten i sjølvbiografien sin. Det mest pirrande innhaldet i boka er kjent frå tidlegare, fordi dette jo er godbitar til tabloidane. Han er open og ærleg når han alt i starten av boka presenterer seg sjølv som alkoholikar, narkoman og sexavhengig.

Lundekvam vaks opp i Austevoll og starta fotballkarrieren på aldersbestemte lag i Selbjørn IL. Han kom til Brann som juniorspelar og debuterte på seniornivå i 1993. Frå 1995 og fram til han la opp i 2008 (pga. ein alvorleg ankelskade) spelte han i den engelske klubben Southampton, der han m.a. fekk med seg FA-cup-finalen i 2003. Med sine 411 kampar for 'The Saints' er han den nordmannen som har flest kampar på toppnivå i England (Premiere League og Championship). Han fekk også 40 A-landskampar, var jamnleg kaptein på landslaget og vart historisk då han scora Norges landslagsmål nummer 1000 (mot Bosnia i 2002, med magen!)

Claus og kompis/lagkamerat Matthew Le Tissier.
© Action Images

I boka fortel Lundekvam om tilværet i ein klubb som stadig var i nedrykksposisjon. Om skiftande trenarar og uklare reglar. Om privatliv, ekteskap og utroskap. Om medspelarar og motspelarar. Om skadar, sprøyter, pillar og operasjonar. Om festing, barbesøk og sexkjøp. Om promillekøyring og fengselsopphald. Om angst og sjølvmordsforsøk. Om alle stripene med kokain. Om alle pengane som berre rann vekk.

Sanninga om profflivet og ukulturen i landslaget - slik Lundekvam skildrar det - er oppsiktsvekkjande og skremmande. Difor burde denne boka vera obligatorisk lesing for noverande og framtidige fotballproffar. Når ein tener millionar av kroner (eller pund, eller euro) som fotballproff blir ein gjerne høg på seg sjølv, får høg status og rikeleg med fritid, - og dermed kan fristelsane bli store - og nedturane brutale.

For Claus Lundekvam vart guttedraumen oppfylt, men då proffkarriera var over, gjekk det gale. Merksemda forsvann og vart erstatta med enno meir rus. Rusmisbruket gjekk ut over barn, familie, vener, tidlegare lagkameratar og støttespelarar, - men framfor alt gjekk det ut over han sjølv. Fyrst då han var så langt nede som noko menneske kan komma, vart det stopp.

Den viktigaste kampen i Lundekvam sitt liv spelar han enno:
Kampen mot misbruket.

Bokomtale: Et hardt slag av Jan Mehlum

Lydbokforlaget 2015
Speletid: 10:41
Opplesar Helge Winther-Larsen
Kjelde: Lytteeksemplar

Årets roman om advokat Svend Foyn er nummer 15 i rekka. Mehlum er ein svært produktiv forfattar; i tillegg til denne serien har han utgitt den frittståande thrilleren Lengsel etter penger og bidrege til fleire novellesamlingar. Alt dette etter debuten i 1996 (Gylne tider).

Sidan sist har Mehlum bytta forlag; han er attende i Gyldendal etter fleire utgjevingar på Publicom.

Svend Foyn er ein middelaldrande, rufsete, litt sliten, nysgjerrig, melankolsk og velmeinande advokat som stadig vekk vert blanda inn i meir eller mindre dramatiske hendingar.

I Et hardt slag får Foyn fyrst overraskande og urovekkande nyhende frå dottera Mari, og saman får dei så dramatikken bokstaveleg talt rett i fleisen: På sjølvaste nasjonaldagen slår terroren til i den elles så fredelege vestfoldbyen Tønsberg. Kvinna som skal halda talen for dagen vert brutalt skoten ned og drept - rett attmed der Foyn, ekskona hans og dotter deira befinn seg. Kven kan stå bak ei slik ugjerning? Politiet sine mistankar går fyrst til nokre høgreekstremistar, men saka får stadig nye vendingar. Mykje tyder på at det ikkje er terroristar som er på ferde likevel, men ein eller fleire enkeltpersonar som har sin eigen agenda. Kven har motiv? Var målet for skytinga ein annan person?
Foyn si jakt etter sanninga fører han rundt omkring i verda; til Tyskland, Spania og Argentina. Det skal syna seg at også Mari er involvert, men på ein meir indirekte måte. Sterke og onde krefter lurer, det vert farleg for både far og dotter. Foyn får bruk for sine evner når det gjeld intuisjon og alternative arbeidsmetodar, samt sine kontaktar på begge sider av lova.

Som alltid brukar Mehlum verkelege hendingar og reelle saker som inspirasjon. I denne boka har han henta idéar frå mellom anna Monica-saken og Cappelen-saken. Han rettar stikk til - og kritikk mot - politi, påtalemakt, Spesialenheten og media. Boka er i høgste grad realistisk, men lite truverdig etter mi meining. Då tenkjer eg fyrst og fremst på alt det "tilfeldige" og all flaksen som Foyn har. Kor sannsynleg er det å finna ein bestemt person i ein by med 3 millionar innbyggjarar etter to dagars leiting liksom?

I boka vert det lagt meir vekt på kvifor enn kven; dvs. fokuset er lagt meir på motivet bak brotsverket enn på kven gjerningspersonen er. Det er greitt, og den endelege avslutninga er både overraskande og oppklarande likevel.

Svend Foyn er ein triveleg kar som eg trivst i lag med. Eg likar den svarte humoren og sarkasmane hans, - og hunden hans, Hulda. Men; handlinga er noko treg i Et hardt slag. Tonen er liksom den same heile tida - og nokre av handlingstrådane og spora er uklare. Eg trur at dersom handlinga hadde vore "oppstramma" og boka vore strippa nokre titals sider ville leseopplevinga vorte enno betre. Lydbokversjonen er bra. Helge Winther-Larsen si opplesarstemme passar svært godt til Foyn si forteljarstemme.

Biografilesesirkel: De fire store av Ragnar Kvam

Gyldendal 2007 (1. utgåve 2000)
235 sider
Lånt på biblioteket

Ny runde i biolesesirkelen. Tema eventyrarar. Enno ei bok av Ragnar Kvam, den fjerde i år.
Eg har verkeleg fått sans for biografen Kvam etter å ha lest om Hjalmar Johansen, Knud Bull og Thor Heyerdahl. Spesielt likte eg å lesa om Den tredje mann - så denne gongen har eg atter retta fokus mot dei arktiske og antarktiske strøk og dei barskaste av dei barske, nemleg dei gamle polarfararane.

De fire store med undertittel "og hvordan de ledet sine menn" handlar om polarpionerane Amundsen, Nansen, Scott og Shackleton, om deira personlegdomar og leiaregenskapar, og om deira sigrar og nederlag. Desse fire sette seg verkeleg store mål i livet. Dei hadde ambisjonar, eventyrlyst, mot og pågangsmot. Men var dei gode leiarar?
Ikkje så veldig, etter det ein kan lesa i denne boka. Dei hadde nok meir fokus på breddegrader, rekordar, heder og ære enn på mannskapet dei hadde med seg på ekspedisjonane sine.

Dette er ingen biografi i tradisjonell forstand, men meir ei samling biografiske og dokumentariske forteljingar.

Roald Amundsen, 1872 - 1928, norsk nasjonalhelt, polarfarar og oppdagar. Fann Nordvestpassasjen i 1903 og leia den fyrste ekspedisjonen som nådde Sydpolen i 1911. Amundsen hadde studert og lært av inuitane sitt levesett og nådde måla sine takka vere god og detaljert planlegging, riktig proviant og utstyr, bruk av hundar og ski - og ikkje minst; dyktig mannskap. Leiaregenskapane hans kan likevel i høgste grad diskuterast, jf det som hende med Hjalmar Johansen. Amundsen kravde absolutt lojalitet frå mennene sine. All opposisjon eller snev av kritikk vart sett på som illojalitet.

Fridtjof Nansen, 1861 - 1930, norsk nasjonalhelt, fredsprisvinnar, diplomat, polfarar og oppdagar. Gjekk på ski over Grønland i 1888 og leia Fram-ekspedisjonen 1893 - 96. Nansen var ein god planleggar, ein taktikar og hadde store visjonar - men Kvam set spørsmålstegn ved leiarskapet hans då han på Nordpol-ekspedisjonen berre tok med seg før nemnde Johansen og etterlot resten av mannskapet i polisen, fleire hundre kilometer frå land. Kvam nemner fleire hendingar som gjer at "glorien" over både Nansen og Amundsen bleiknar noko.

Robert F. Scott, 1868 - 1912, britisk polarforskar, var mannen som i ettertid er blitt kjend som den som tapte kappløpet til Sydpolen mot Roald Amundsen. I tillegg til kulde og dårleg ver, var det dårleg planlegging, dårleg organisering og dårleg leiarskap som gjorde at den siste ekspedisjonen hans fekk så tragisk utgang. Mannskapa i dei britiske polarekspedisjonane hadde tradisjon for å trekke sledane sjølve og ikkje overlata denne jobben til hundar. Dei avviste metodane og livsstilen til polarfolk og inuitar; "De betraktet seg som siviliserte mennesker, og det ville være under deres verdighet om de i tillegg til slit og savn også skulle leve som villmenn", fortel Kvam i boka. For Scott og mannskapet hans vart denne haldninga fatal.

Ernest Shackleton, 1874 - 1922, irsk polarforskar, deltakar i Robert Scotts fyrste ekspedisjon i Antarktis i 1901, men etter konflikt med Scott og dårleg helse vart han send heim. Seinare var han leiar for fleire ekspedisjonar i Antarktis. Kvam fortel at Shackleton var dristig og full av pågangsmot - og heller dårleg på planlegging. Men han hadde jamnt godt humør og handsama mannskapa sine rettferdig, respektfullt og med omsorg - samstundes som han var the Boss og tok ansvar. Trass i vanskar og nederlag ga han aldri opp. Etter at Roald Amundsen hadde "erobra" Sydpolen, vart det neste store målet i Antarktis å kryssa kontinentet. Dette var bakgrunnen for Shackletons Endurance-ekspedisjon. Sjølv om målet ikkje vart nådd, er historia om forliset og den påfølgjande vanvittige redningsaksjonen i Sørishavet heilt utruleg å lesa om.

Øvst til venstre Amundsen, til høgre Nansen
Nedst til venstre Shackleton, til høgre Scott

De fire store handlar om fire ulike og unike personar som reiste på ekstremt tøffe turar under heilt ekstreme tilhøve. Eg tykkjer det har vore interessant lesing på mange måtar - og det er klart; eg er vel sær som er så fascinert av polarhistorie. Men i denne boka handlar det også mykje om det psykologiske og det mellommenneskelege - og dette er forfattaren spesielt god på å skildra. Det er også gjort eit godt og grundig arbeid når det gjeld kjelder og research. Ragnar Kvam fortel om polarpionerane og om kjende og ukjende ekspedisjonar med innsikt og innleving.

Ingen av dei fire vart særleg gamle: Scott var 44 år då han omkom på returen frå Sydpolen. Shackleton var 47 då han døydde av hjerteinfarkt under eit opphald på Sør-Georgia. Amundsen vart 55, han omkom i samband med ein redningsaksjon i Barentshavet. Nansen vart politikar og diplomat etter at han la polarlivet bak seg og vart 68 år.
I tillegg til dei fire hovudpersonane, får ein kjennskap til andre interessante skikkelsar som hadde ei viktig rolle i polarhistoria; Scotts unge altmuligmann Henry "Birdie" Bowers - trufast til døden, Shackletons høgre hand Frank Wild, Nansens nestleiar og Fram-skipper Otto Sverdrup - og Hjalmar Johansen. For å nemna nokre få.

Eg skulle ønska at boka hadde hatt meir bilete og fleire kart, men har googla og lest litt på ulike nettsider, særleg frammuseum.no, jamescairdsociety.com og scottslastexpedition.org. Det finst også mykje materiale, filmar og bilete på Youtube.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Apropos eventyrarar:

Forfattaren har sjølv kjent på eventyrlyst og reisetrang - og har god kjennskap til dette med å vera i ukjende område og landskap, å kjenna på det usikre og å vera på reise over lang tid. Han kjenner til kor viktig det er å vera godt utrusta, også mentalt.
Etter å ha jobba som politisk reporter i Dagbladet på 1970- og 80-talet, selde han alt han eigde, kjøpte båt og la ut på havet. Eit alternativt lesestoff for denne biorunden kunne difor ha vore hans eigne reiseskildringar frå jordomseglingane. Også ektefellen hans, NRK-journalist Sissel Wold, må karakteriserast som litt av ein eventyrar. Ho har m.a. vore i ganske hardt ver som Midtausten-korrespondent. Ho traff Ragnar Kvam i sitt eige radioprogram: han inviterte henne med på segltur til Sør-Kina-havet etter programmet - og ho slo til på tilbodet. Undervegs på reisa vart dei eit par.
Reine eventyret, det også!

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Har du lyst til å lesa om fleire eventyrlege eventyrarar; ta ein tur innom Moshonista-bloggen!
Eg er så glad for at fleire av mine medbiolesarar no har "oppdaga" Ragnar Kvam (Anita), Hjalmar Johansen (Gro), Ernest Shackleton (Ingalill) og Thor Heyerdahl (Anita igjen).

Bokomtale: Tellemarck av Morten Øen

Oktober 2015
262 sider
Lånt ebok (eBokBib)

Ei spesiell bok - som passar deg dersom du likar grov humor og sære karakterar - og har interesse for ville og fantasifulle tilstandar i bygde-Noreg. I tillegg bør du ha lest Morgan Kane og andre westernromanar i ungdommen - og viktigast av alt: ha ein velutvikla sans for sleivspark, skråblikk og satire.
For meg vart dette ei bok som kalla på både latter og ubehag. Ho er veldig rar, rett og slett. Forteljinga er absurd og ellevill - samstundes som det nok ligg eit alvor under. Mange kan sikkert òg oppfatta alt det politisk ukorrekte som provoserande.

Her får ein servert filosofiske betraktingar rundt litteratur, kunst og kultur - og mannssjåvinistiske sex- og valdsskildringar. Svært spesielt altså - og som du sikkert forstår; denne boka er ingen dameroman. Tellemarck er ei macho-cowboy-villmarks-bok med apokalyptiske trekk og med antiheltar i hovudrollene.

Hovudpersonen i boka deler namn og yrke med forfattaren - men det er lite truleg at det ligg så mykje sjølvbiografisk i historia. Øen er ein trasig, ulukkeleg poet busett i ei bygd i Telemark. Me forstår at han nettopp er blitt forlatt av dama og at han har mange mørke tankar rundt sin eigen situasjon. Alt han vil er å gå til grunne; han har pådrege seg diabetes 2, tannråte og impotens, i tillegg til det som må vera angst og depresjon. Han fyller dagane med alkohol, onanering, pornosurfing og søppel-TV. Det einaste selskapet hans er den stakkars tispa Blondi, men så ein dag får han besøk av kompisen Frank, ein fotokunstnar av det heller tvilsame slaget. Denne Frank har ein mansjett rundt høgre peike- og ringfinger og ei kvit stripe i det svarte håret sitt.. nett som Morgan Kane altså.

Etter nokre mystiske straumbrot og ymse trugsmål finn Øen og Frank ut at det er best å forlata bygda, men så blir dei vitne til at det lokale kraftverket vert sprengd i lufta. Dette fører i sin tur til mykje action: tsunami, skyting, sex og snøscooterjakt (for å nemna noko) - og hovudpersonane (og lesaren) havnar langt ute på (fjell)viddene. Det kan virka som om undergangen er nær, at samfunnet går mot eit samanbrot og ein "krisekatastrofe". Eller?

Tittelen på boka viser til eit eldgammalt kart over Sør-Noreg, der Telemark kun er ein stor kvit flekk og med teksten "Tellemarck". Lenge var desse traktene "uoppdaga" for omverda - og forfattaren har nok spunne vidare på tankane om kva som kan gå føre seg i eit slikt landskap, langt utanfor normalen og bortanfor folkeskikken.

Morten Øen skriv knakande godt om det som er latterleg, fråstøytande og ubehageleg. Eg likte best fyrste del av boka, der tilhøva er forholdsvis vanlege og truverdige - deretter vert historia litt for "vill" for meg. Eg "dett av lasset" når eg støyter borti framandord som eg ikkje skjønnar tydinga av og mistar dessutan litt matlyst av Frank sine mange kannibalhistoriar...
Boka er tragikomisk og til tider ganske spennande og underhaldande, men eg finn ein del av humoren og handlinga usmakeleg.

Likevel - eg meiner at me treng bøker og forfattarstemmer som ligg utanfor det som vanlegvis vert oppfatta som korrekt og normalt.

Boktrailer for Tellemarck:

Andre bloggmeiningar:
Meldingar til massene
Moshonista
Bokstavelig talt

Takk, Henning Mankell

Den svenske forfattaren Henning Mankell er død. For ei tid tilbake vart det kjent at han var alvorleg kreftsjuk, og i går vart det meldt at forfattaren har somna stille inn, 67 år gammal. Eit formidabelt forfattarskap er sluttført og eit usedvanleg engasjert hjarte har slutta å slå.

For dei fleste er Henning Mankell best kjend for serien om Kurt Wallander i Ystad. Alle dei 11 bøkene (12 bøker om ein tek med Før frosten, der Linda Wallander er hovudperson) vart bestseljarar og det er blitt laga opptil fleire filmar og TV-seriar av dei.

I tillegg skreiv han mange andre skjønnlitterære verk, og fleire av desse har handling frå Afrika og/eller har tema frå og om det afrikanske kontinentet. Mankell var busett i Mosambik i mange år, og her engasjerte han seg sterkt i kampen mot fattigdom og analfabetisme. Mankell var ein forfattar med tanke for dei svake i samfunnet.

Foto: Gyldendal.no

Det er eit paradoks at når ein forfattar døyr, vert dei meir populære enn nokon gong før. Bøkene til Henning Mankell kjem sikkert også til å få eit oppsving. Og sjølv om det er trist at forfattaren er død, tykkjer eg at det er gledeleg at bøkene hans kjem til å bli oppdaga (og gjenoppdaga) i tida framover, for han var ein svært dyktig forfattar. Ei ny bok, med tittelen Kvikksand, er nyleg blitt oversatt og kjem ut på norsk til neste år. Etter det eg har forstått er boka delvis sjølvbiografisk og omhandlar m.a. tankar rundt eigen kreftsjukdom og døden.

Sjølv har eg romanen Daisy Sisters frå 1982 ståande ulest i hylla - og det har eg tenkt å gjera noko med snart. I tillegg har eg lyst til å lesa alle Wallander-bøkene på nytt, i rett rekkefølge.

Sist lest og den einaste eg har omtalt her på bloggen av Mankell sine bøker er Hånden frå 2013. Dei Mankellbøkene som har gjort sterkast inntrykk på meg er Den hvite løvinnen (Wallander #3) samt dei frittståande romanane Kineseren (2008) og Danselærerens tilbakekomst. Sistnemnde er frå 2001 og var den fyrste Mankell-boka eg las. Sidan den tid har eg lest rundt 25 av dei omlag 40 romanane som han skreiv. Eg har likt dei fleste svært godt.

Finnes det noe mer skremmende [..] enn mennesker som vet at de snart skal dø? Tiden er utmålt, det finnes ingen fluktveier, bare loddet som senker seg, døden som gjør seg parat.

          (Sitat frå Kineseren) 

Henning Mankell sine bøker er oversatt til over 40 språk og selde i over 40 millionar eksemplar. Det betyr at Mankell var ein av dei største og mest populære forfattarane i Norden. Han har også vore føredøme og inspirasjonskjelde for mange andre nordiske kriminalforfattarar.

Takk for alle gode lesestunder, Henning Mankell.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Red. 8.10.: 
Staalesen, Nesbø, Egeland og Lindell hyllar Henning Mankell (Fedrelandsvennen)
Det same gjer Lier Horst, Faldbakken, Fossum og Holt (Dagbladet)
Jon Michelet sine minneord (Aftenposten)
Aslak Nore sine favorittar (Aftenposten)
Håkan Nesser om Henning Mankell (Sveriges radio)
Jan Guillou sine minneord (Aftonbladet)

Bokomtale: Det som ikke dreper oss av David Lagercrantz

Lydbokforlaget 2015
Speletid 16:37
Opplesar Anders Ribu
Lånt på biblioteket

Millennium-fans over heile verda har vore spente på dette fjerde avsnittet i serien om Mikael Blomkvist og Lisbeth Salander.
Den originale (og fenomenale) trilogien kom ut fyrst etter at forfattaren Stieg Larsson døydde i 2004. Det er veldig trist at forfattaren aldri fekk oppleva den enorme suksessen bøkene fekk. Enno tristare er det at dei etterlatte har krangla bittert og lenge om korleis forfattarskapet og arven etter Larsson skulle forvaltast. Sambuaren Eva Gabrielsson har vore sterkt imot utgjevinga av Millennium 4, medan faren og broren til Stieg Larsson har vore pådrivarar når det gjeld den nye oppfølgingsboka.
Eg har full forståing for dei sterke kjenslene til Larssons sambuar, men eg meiner at så lenge dei originale bøkene og karakterane vert behandla på ein respektfull måte, kan eg ikkje sjå at denne utgjevinga er moralsk forkasteleg eller opprørande på nokon måte.

Mannen som har fått i oppdrag å halda fram med forteljinga om Millennium er David Lagercrantz, kanskje mest kjend som mannen bak boksuksessen Jeg er Zlatan.

Det som ikke dreper oss er altså ein ny, frittståande roman inspirert av og basert på karakterane og miljøet me kjenner frå Menn som hater kvinner, Jenta som lekte med ilden og Luftslottet som sprengtes. Dei tre nemnde bøkene er blant mine absolutt favorittar - og Salander og Blomkvist er to figurar som eg føler at eg kjenner - ut og inn. No har det rett nok gått fleire år sidan eg las bøkene, men eg kan enno kjenna den gode kjensla av forventningar og lesefryd dei gav meg den gongen. Så eg skal ærleg innrømma at eg var ein smule skeptisk på førehand - men Det som ikke dreper oss viste seg å vera ei svært god og spennande bok.

Det vart eit gledeleg gjensyn med min "superhelt", Lisbeth Salander. Eg er fascinert av denne dysfunksjonelle datanerden utan vener og med manglefullt utvikla sosiale antenner - men med ein sterk rettferdigheitssans og med høg moral. Ho er så spesiell, så sterk - og likevel så sårbar.
I Det som ikke dreper oss møter me ein liten gut som liknar litt på Lisbeth. Han vert vitne til eit drap - men politi og hjelpeapparat støyter på eit problem: guten er autist, manglar språk og evne til å uttrykke seg på "vanleg" måte. Men så viser det seg at det barnet truleg er ein savant, ein autist med spesielle intelligente egenskapar og at han har sans for tal og avansert matematikk, i tillegg til at han har fantastiske kunstneriske evner. Interessant? Ja, absolutt. Truverdig? Neppe, men det er ikkje så nøye. Poenget er at det funkar i denne forteljinga.

I denne boka har David Lagercrantz klart å "gjenskape" Salander - og Blomkvist. Forfattaren har tilegna seg det "larssonske" i skrivestil og stemning - på ein overbevisande måte. Plottet og intrigen er, som i dei føregåande Millenniumbøkene, nokså komplisert. Boka er ordrik, detaljrik, handlingsrik og perspektivrik. Det tek forholdsvis lang tid å få oversikt over alle aktørar og forholdet mellom dei. Fleire handlingstrådar og ganske mange karakterar skal presenterast og setjast inn i ein samanheng - så det krev at lesaren er tolmodig og konsentrert.
Lydboka er glimrande lest av Anders Ribu; han les med tydeleg diksjon og på ein litt høgtideleg måte, noko som passar til det språket som er brukt i boka. Det har likevel vore nyttig å ha papirboka i tillegg, sidan det som sagt er så mykje å halda styr på.

Stort meir er ikkje å sei om Det som ikke dreper oss. Boka er omtalt, omdiskutert, presentert, anmeldt, anbefalt, hypa og reklamert for - i det uendelege og til det kjedsommelege, som det heiter.
Når ei bok får så skrekkeleg mykje merksemd sler det gjerne dårleg ut for mitt vedkommande. Det fører gjerne til at eg mistar leselysta. I dette tilfellet gjorde eg ikkje det - og det er eg glad for.
For som sagt; boka er kjempebra, nesten like bra som originalane.