Underteikna fekk den store æra av å bestemma tema for augustrunden av
Moshonistas biolesesirkel. Sidan eg har ei sær(leg) interesse for tidlegare tiders polferder og polfararar - og i tillegg har lest fleire interessante polfararbio'ar i samband med biosirkelen - brukte eg ikkje lang tid på å velja tema. For å utvida kategorien og muligens då gjera det lettare for andre biolesedeltakarar vart kategorien utvida til også å gjelda andre villmarksfararar. Eller som Ingalill kallar det;
Polfar-ing og Villmark-ing.
"Min mann" i denne runden er polarforskar og polarpioner Carsten Egeberg Borchgrevink (1864 - 1934). Nokre av dykk såg kanskje TV-dokumentaren om denne gløymde polarhelten? Serien på fire episodar er ei spennande filmatisk framstilling av det denne boka handlar om og den er framleis tilgjengeleg på
Nett-TV. Borchgrevink var leiar for den aller fyrste overvintringsekspedisjonen i Antarktis i 1898 - men enda opp som fattig og ukjent.
Forfattaren David Vogt er arkeolog, tilsett ved Kulturhistorisk museum ved Universitetet i Oslo og oldebarn av ein av ekspedisjonsdeltakarane.
Vår glemte polarhelt av David Vogt
Aschehoug 2012
288 sider, lånt ebok eBokBib
Carsten Egeberg Borchgrevink vart fødd i Christiania i 1864 og hadde norsk far og engelsk mor. I 1888 utvandra han til Australia, der han jobba m.a. som landmålar og som naturfaglærar. Då skipet
Antarctic av Tønsberg la til i Melbourne hamn i samband med ein kvalfangstekspedisjon i 1894, såg unge Borchgrevink sin sjanse til å bli med på eit spennande eventyr. Ekspedisjonen mislukkast når det gjaldt kvalfangst, men vart historisk fordi ei lita gruppe frå skipet greidde å komma seg i land på
Kapp Adare. Mellom dei ivrigaste var Borchgrevink, og han var truleg det aller fyrste mennesket som sette sin fot på Antarktis - nokon gong.
I 1890-åra var Antarktis ein stor kvit flekk på kartet. Dei einaste som hadde vore i nærleiken av kontinentet, var ein britisk ekspedisjon under leiing av den engelske oppdagaren James Clark Ross i 1841. Denne Ross vart opphavet til dei i dag velkjende stadnamna
Rosshavet og
Rossbarrieren.
Borchgrevink vart nok som besatt av Antarktis etter deltakinga på
Antarctic. Han jobba lenge og målbevisst med å få finansiell støtte til sin eigen ekspedisjon - og lukkast med det. Det er ikkje tvil om at han skrytte på seg meir polar erfaring og kunnskap enn han faktisk hadde for å få det til. Kvalfangstskuta
Pollux (ombygd av Colin Archer og omdøypt til
Southern Cross) vart innkjøpt. Hundar, utstyr og proviant vart skaffa og mannskap innhenta. Ekspedisjonen segla under engelsk flagg fordi størstedelen av finansieringa kom frå ein engelsk mediemogul, men største del av mannskapet var norsk. Målet med ekspedisjonen var å finna den magnetiske sørpol og om muleg å gjera framstøyt mot sjølve polpunktet, samt å samla inn biologiske, zoologiske, metereologiske, geografiske og geologiske data.
Ferda sørover var strevsam, men gjekk bra. I februar 1899 nådde ekspedisjonen Kapp Adare der det vart oppretta ein permanent base. Dei to hyttene som vart oppsette der eksisterer framleis og er i dag sett på som eit viktig kulturminne.
Southern Cross vende tilbake til New Zealand før isen vart for tjukk og ti menn gjorde seg klare for overvintring på det ugjestmilde Antarktis. Ingen av dei ti visste korleis overvintringsforholda var, og dei var alle forholdsvis unge og uerfarne. Forutan ekspedisjonsleiar Borchgrevink var desse nordmennene med på den fyrste overvintringa: Lege Herulf Kløvstad, vitenskapeleg assistent Anton Fougner, zoolog Nicolai Hanson, assistent og kokk Kolbein Ellefsen og samane Ole Must og Per Savio som var ansvarlege for hundane. I tillegg deltok den australske astronomen og fysikaren Louis Bernacchi og dei to britane William Colbeck (magnetisk observatør og kartograf) og Hugh Evans (zoolog-assistent).
Borchgrevink var språkmektig, ein dyktig planleggjar og var god på logistikk, men var ingen god leiar for mennene sine. Det vart snart problem og konfliktar i gruppa, og mesteparten av dette skuldast nettopp Borchgrevink si framferd. Men med eitt unntak overlevde alle den iskalde og stormfylte vinteren. Den unge zoologen Nicolai Hanson vart sjuk på ferda sørover og vart gradvis dårlegare. Trass i at ekspedisjonen hadde brukbart med medisinsk utstyr og at både legen og dei andre gjorde det dei kunne for han, sto ikkje livet til å redda. Nicolai Hanson døydde utan at han fekk sjå si vesle dotter og vart den fyrste som vart gravlagd på Antarktis. Blant etterkommarane hans er David Vogt, forfattaren av boka.
Under opphaldet gjorde deltakarane fleire viktige vitenskaplege observasjonar. På heimturen fann dei bukta som nokre år seinare vart basen til Roald Amundsen, dei kartla Rossbarrieren og foretok sledeturar innover området med hundesledar. Slik danna ekspedisjonen grunnlag for seinare polarekspedisjonar og andre meir berømte polfararar, som Schackleton, Scott og Amundsen.
Då Carsten Borchgrevink etter kvart vende tilbake til England vart det lite merksemd og verdsetjing. Noko skuldast nok at Borchgrevink var ein kontroversiell person og at den egoistiske stilen hans hadde ført til eit dårleg forhold til dei andre ekspedisjonsdeltakarane. Ei anna årsak var at Borchgrevink var norsk og at det britiske polarforskingsmiljøet var meir opptatt av Robert Scott sin
foreståande Antarktis-ekspedisjon. I Noreg vart han til ein viss grad hylla som den pioneren og føregangsmannen han var, men sidan ekspedisjonen egentleg var britisk vart merksemda heller lita også her i landet. Og snart kom det andre polarheltar og polarekspedisjonar som oppnådde meir enn det Southern Cross-ekspedisjonen gjorde.
Carsten Borchgrevink vende aldri tilbake til Antarktis. Han døydde i Oslo i 1934.
David Vogt fortel om ekspedisjonen med innleving og på ein oversiktleg måte. Det er ein dokumentar og biografi, men samstundes ei dramatisk og spennande forteljing. Han gir eit balansert bilete av Borchgrevink og dei andre medlemene av ekspedisjonen. Me får også vita korleis det gjekk med dei i ettertid og kva ettermæle dei fekk. Mykje av dette er tragisk og trist. Forfattaren har støtta seg på mange ulike skriftlege kjelder og skriv flytande og greitt. Resultatet er ei verkeleg interessant og lærerik bok.
Vinter over verden har eit svært stort persongalleri og oversikta over familiane og personane fremst i boka er til god hjelp. Boka er elles handlingsrik, perspektivrik og ordrik. Som i Kjempenes fall finst det ein del flate personskildringar og enkelte småpinlege erotiske skildringar. Av og til vert Ken Follett liksom så overtydeleg.
