Van Veeteren - ein presentasjon

”Det finns mycket mer moral i kriminal-litteraturen än i verkligheten”. 

Mannen bak desse orda til ettertanke er Håkan Nesser. Er du interessert i moral og umoral, god krim, elegant språk og underfundig humor? Då vil eg anbefala serien om Van Veeteren.

Håkan Nesser

Lydbokforlaget fortel i eit nyheitsbrev at det har merka ei auka interesse for Håkan Nesser sitt forfattarskap etter at De sørgende kom ut tidlegare i år. ”Dette er noe for deg som vil ha annerledes krim: Langsom, vemodig og samtidig veldig spennende,” skriv forlaget. Dette kan eg verkeleg skriva under på, og difor denne presentasjonen av førstebetjent Van Veeteren.

Hovudpersonen i dei ti bøkene heiter altså Van Veeteren, og det er uvisst for meg om han har noko førenamn i tillegg. Det vert ikkje "avslørt" i bokserien, så vidt eg kan hugsa. I dei fyrste bøkene er han etterforskar/politimann, i dei siste er han antikvariatsbokhandlar. Me vert i tillegg godt kjende med kollegaene hans; Moreno, Jung, Münster og Rooth.
Van Veeteren er i 50-60 års-alderen, svak for godt øl, god mat, gode samtalar og sjakk. Han har vaksne born, er skilt og får i løpet av bokserien ny sambuar. Han er ein intellektuell og tannpirkartyggande politimann, - skarp, sarkastisk og brysk, - til tider gretten, men har òg emosjonelle og empatiske evner. Han er ein person som brukar intuisjonen like mykje som logikken.

Handlingane går stort sett føre seg i Maardam, ein fiktiv by i eit fiktivt land i Nord-Europa. Maardam har, ifølge den fyrste boka, omlag 300000 innbyggjarar. Namn på personar og stader i serien minner om det nederlandske språket. Håkan Nesser skreiv dei ti bøkene i serien i tidsrommet 1993 – 2003. Dei handlar meir om kvifor enn om kven som er mordar; han er oppteken av motiv, psykologi og forhold mellom menneske.

Nesser er svært stilsikker og språkleg elegant, og overraskar ofte lesarane sine med ein ny vri, eit nytt ord, ein ny setning, ein ny tanke. Eg er veldig betatt av språket til Nesser, samt måten han brukar humor og ironi på. Eg las bøkene i serien hulter til bulter, fordi eg las dei etter kvart som dei var tilgjengelege på biblioteket, - og det vart dessverre i noko feil kronologisk rekkefølge. Alle bøkene er frittståande, men ein går glipp av utviklingstrekka i serien om ein ikkje les bøkene frå start til slutt.

Bokserien var ei stor leseoppleving for meg, nesten like stor som Barbarotti-serien.

Slik er kronologien, og kort om handlinga i bøkene:

1. Det grovmaskede nettet

Læraren Janek Mitter vaknar svært fyllesjuk ein morgon og finn kona si drepen i badekaret. Han hugsar ingenting – heller ikkje om det er han sjølv som har utført udåden. Det ser ut som ei opplagt sak – men Van Veeteren tvilar. Boka er underfundig og løysinga tankevekkjande.

2. Borkmanns punkt
Denne boka er blodigare enn den fyrste; ein økse-seriemordar er på ferde. Det virkar som om nedslaktinga er tilfeldig, men Van Veeteren anar eit visst mønster. Tittelen på boka kjem frå eit ressonnement frå eks-sjefen til Van Veeteren, Borkmann: Han var av den meining at kvar einaste etterforsking før eller seinare kjem til det punkt då ein ikkje lenger treng meir informasjon for å finna den skuldige. Det vanskelege ligg i å oppdaga dette punktet. Boka vart kåra til årets beste svenske kriminalroman i 1994.

3. Tilbakekomsten

Den som vender tilbake i denne boka er Leopold Verhaven. Han vert sleppt fri frå fengsel etter å ha sona ein drapsdom på 24 år, og ein mann ventar i skjul når han kjem tilbake til heimplassen sin. Fleire månader seinare finn ein barnehage på tur eit lemlesta lik i skogen. Den døde er utan hovud, hender og føtter, - og det syner seg at det er restane etter Verhaven ein har funne.

Historia får ei svært overraskande løysing og boka er etter mi meining ei av dei beste i serien.

4. Kvinnen med fødselsmerke

Tre menn vert skotne og drepne. Felles for dei alle er at nokon har ringt dei midt på natta for å spela av eit musikkstykke. Forklaringa og løysinga ligg langt tilbake i tid. Ei spennande og godt komponert bok. «Årets bästa svenska deckare» i 1996.

5. Førstebetjenten og tausheten

Handlar om ei religiøs sekt, ein fanatisk leiar og unge kvinnelege sektmedlemmer. Ingen av sektmedlemmene seier eit ord når det skjer eit mord i nærleiken. Van Veeteren sin planlagde ferie går i vasken, i staden lyt han analysera, tenkja og grubla på denne saka. I denne boka er Nesser på det mest ettertenksame og langsame.

6. Münsters sak

Van Veeteren har trekt seg attende. Han klarar rett og slett ikkje meir av ondskapen i verda; han sluttar i politiet og byrjar å jobba som bokhandlar i eit antikvariat. Det vert Münster som får i oppdrag å finne ut av ei sak der ein gammal mann vert funnen drepen – med 28 knivstikk i kroppen. Når etterforskinga ikkje fører fram, lyt Münster venda seg til læremeisteren sin.

7. Carambole

Dramatisk bok på mange plan, vinnar av Glassnøkkelen i 2000. Ei perle av ei bok, spennande og thrilleraktig, og dessutan fortald med eleganse og stor psykologisk innsikt. Van Veeteren har fått seg kjæreste, - men livet og tilværet hans tek brått ei endring når sonen hans plutseleg vert riven vekk.

8. Ewa Morenos sak

Som i «Münsters sak» og som tittelen syner, er Van Veeteren kun ein biperson i denne boka. Moreno er på ferie med den nye kjæresten sin, men vert involvert i ei forsvinningssak. Stilsikkert som alltid frå Nesser.

9. Svalen, katten, rosen, døden

Ein gal kvinnemordar er sentral i handlinga i dette som kanskje er den beste boka i serien. Politistasjonen i Maardam har stadig bruk for «førstebetjenten». Van Veeteren er fortsatt ein tenkjar, - og meir melankolsk og poetisk enn før. Tittelen på boka er òg nesten poetisk.

10. Tilfellet G

Som ein slags raud tråd i alle bøkene i serien er den einaste uløyste saka til Van Veeteren; Tilfellet G. Van Veeteren er overtydd om at den gamle skulekameraten hans; Jaan G. Hennan (G.) var skuldig i mord, trass i at han hadde alibi. No, etter femten år, dukkar G. opp på nytt - med ny identitet og innblanda i eit nytt mord.

Boka rundar av serien på ein fabelaktig måte.

Som den lydbokentusiasten eg er: Alle bøkene finst i lydbokversjon, med unnatak av Münsters sak. (Det er nytta fleire ulike opplesarar, men det har liten betydning.) Fleire av lydbøkene i serien er no å få til pocketprisar hos Lydbokforlaget.
Fleire av bøkene er filmatiserte, med Sven Vollter i hovudrolla som VV.