Bokomtale: Himmelblomsttreet av Gert Nygårdshaug

Juritzen 2014
582 sider

Gert Nygårdshaug er ein av mine favorittforfattarar. Eg tykkjer han er han ein storarta underhaldar og ein glimrande forteljar. Eg set pris på at han er ein forfattar med særpreg og at han går sin eigen veg; han er i stand til å skriva poetisk og vakkert, brutalt og rått, morosamt og finurleg, fantasifullt og realistisk.
I Himmelblomsttreet brukar han heile dette registeret sitt.
Romanen kom ut fyrste gong i 1995 (som 'Himmelblomsttreets muligheter' på Cappelen Damm) og i likskap med dei andre bøkene i Mino-trilogien, Mengele Zoo og Afrodites basseng, kjem det stadig ut nye opplag. Tematikken med miljø, klima og ei bærekraftig utvikling kontra eit meir og meir brutalt kapitalistisk samfunnssystem er (minst) like aktuelt no i 2015 som for 20 år sidan.

Det ligg altså eit sterkt politisk engasjement og eit djupt alvor bak denne delen av forfattarskapet til Nygårdshaug - men han gir også lesaren mykje anna: Filosofi, vitenskap, mystikk, historie, religion.. og mykje svart humor.

Boka er delt inn i fem hovudkapittel - og dei har alle sin eigen stil. Det fyrste og det siste er skrive i eg-form, dei andre i tredjeperson - men det er "vår mann" Jens Oder Flirum som har forteljarstemma heile vegen. Når me møter hovudpersonen i starten av boka er omgjevnadene eit dystopisk/apokalyptisk samfunn, ein plass i Sør-Europa, ein gong i framtida. Europa er øydelagt av borgarkrigar og rovdrift på naturen. Jens Oder er i knipe - me forstår at han har vendt tilbake til vår verdensdel etter lang tid i Sør-Amerika, med ambisjonar om å få gjennomført Den Store Planen og med ein slags strategi for å redde verda. Eit møte med ein Stephen Hawking-liknande skikkelse og ei kvinne frå fortida fører så til eit tilbakeblikk på Jens Oders liv. Korleis og kvifor har Jens Oder havna i ein så vanskeleg situasjon? Kva har skjedd med det europeiske samfunnet?

I nærast omvendt kronologisk rekkefølge får me vita meir om bakgrunnen til hovudpersonen. Historia vert gradvis rulla opp slik at lesaren forstår meir av det som vert fortalt i byrjinga av boka. I kapittel to har Jens Oder (eller Senhor Yenso, som han vert kalla her) havna hos ei indianerstamme i Amazonas. Denne delen av boka minner om fyrste del av Mengele Zoo - og faktisk så dukkar då også sjølvaste Mino opp! Ein får skildringar av jungelen, naturen, regnskogen, artsmangfaldet - og kjærleiken. Og om dei kreftene som truar alt dette. Miljø- og personskildringar er detaljerte og mangfaldige - nesten pinleg blomstrande, slik som berre Nygårdshaug (og Murakami) kan det. Naturen er såå fantastisk og menneska er såå levande - men heile tida skjønnar ein at det går mot ein gedigen katastrofe..
I neste kapittel er stilen og språkbruken heilt annleis. Forteljarmåten er heseblesande og handlinga føregår i Noreg og er lagt til ungdomstida til Jens Oder. Sytten år gammal vert han dømt og fengsla for eit drap han ikkje har begått - og tida i fengselet vert nytta til å tilegna seg kunnskap om språk, natur, filosofi og litteratur. Gradvis forstår lesaren kva som er Jens Oder sitt motiv for opphaldet i Amazonas.

Tidsperspektivet og tildels manglande kronologi er interessant, - Jens Oder er ungdom på 1980-talet, opphaldet i Sør-Amerika må då finna stad tidleg på 2000-talet, dvs. i nær framtid då boka vart skriven, men i nær fortid for oss no i dag. Når handlinga bevegar seg "forbi notida" og framover i ei ukjend framtid, får ein ei merkeleg kjensle.
Merkeleg og uvant, men også spennande, er innfallsvinklane denne boka gir til dei problema og utfordringane som pregar Europa - og resten av verda - i dag. Himmelblomsttreet er (saman med resten av trilogien) eit engasjert og naudsynt varsel når det gjeld framtidas økologi, økonomi og politikk.

I kapittel fire er me attende i Brasil, der me m.a. møter att Jens Oder og Mino - og i det femte og siste kapittelet føregår handlinga igjen i 'framtids-Europa' og dei to venene er klare for Den Store Planen. Den Europeiske Union er handlingslamma, samfunnet er prega av kaos og mangel på ressursar. Nasjonalistiske grupperingar krigar mot kvarandre - og andre grupper kjempar mot 'det multikulturelle' og innvandring frå Afrika og Asia. Eit møte med ein person som kunne ha stått modell for Anders Behring Breivik på slutten av boka gav meg rett og slett frysningar på ryggen. (Boka er altså skremmande aktuell på mange måtar..)

Eg likte boka veldig godt. Ho er ikkje særleg lettlest, - eg har brukt unormalt lang tid på lesinga og har bladd mykje fram og tilbake. Men - har du kjennskap til Nygårdshaug sin forteljarstil, har sans for eventyr, fantasi og vitenskap, og er bittelitt interessert i framtida for ungane og barnebarna våre, - då er Himmelblomsttreet absolutt boka for deg.

Dette er ei bok til ettertanke. Ho er "tidlaus", har ein spennande forteljarmåte, er uforutsigbar, har ein bodskap og ein agenda, - og er svært underhaldande og spennande. Avslutninga er også spesiell - men denne forteljinga kunne knapt ha enda på ein annan måte.
Himmelblomsttreet får difor toppkarakter frå meg.

- - - - - - - - -

[Reg.kode Blogglisten]
0DE0DBDA-40FC-4D05-973E63527AE3B222-5922316D-7501-4950-B6786AE1461A2548