Bokomtale: Tørk aldri tårer uten hansker av Jonas Gardell

Del 1 - Kjærligheten - Vigmostad & Bjørke 2013, 286 sider
Del 2 - Sykdommen  - V & B 2013, 284 sider

Del 3 - Døden           - V & B 2014, 290 sider

Trilogien til Jonas Gardell vart slukt i løpet av nokre få dagar i ferien. På førehand hadde eg fått med meg at lesarar og anmeldarar var overbegeistra for både bøkene og TV-serien - det gjorde at eg var skeptisk då eg starta lesinga av del 1 - eg er ofte litt "mot straumen" - men boka tok tak i meg frå fyrste stund.

Dette er nemleg hjerteskjerande og gripande lesing frå fyrste side i fyrste bok til siste side i siste bok. Opningsscenen i bok 1 byrjar på ein måte med slutten: Me møter ein døyande mann i sjukehussenga. Han får aldri besøk. Han har store smerter og dødsangst. Han får lite pleie og omsorg. Sjukepleiarane som passerer dei doble dørane til rommet har strenge restriksjonar om at mannen sine tårer ikkje skal tørkast bort utan beskyttelseshanskar. Hjerterått - men slik var forholda rundt dei hivsmitta og aidssjuke den gongen, midt på 80-talet.

Bøkene fortel om oppveksten til to gutar; Rasmus frå landsbygda og Benjamin frå Jehovas vitne. Dei er begge annleis. Alt frå barndommen føler dei begge at dei ikkje høyrer heime nokon plass. Dei er begge einsame og føler - på kvar sin måte - stor skam for si homofile legning. Når dei møtest, finn dei kvarandre. Dei finn venskap, kjærleik og sin eigen plass i samfunnet. Dei finn ein samanheng - meininga med livet, på ein måte - men opplever etter kvart at venene deira vert sjuke og døyr - og lyt gå i den eine begravelsen etter den andre. Kven blir den neste som blir sjuk? Kven blir den neste som går ein langsam og smertefull død i møte?

Vekslinga mellom det dokumentariske, det sjølvbiografiske og det skjønnlitterære i bøkene er svært verknadsfullt. Gardell ropar ikkje ut bodskapen sin - han fortel på ein stillferdig og sakleg måte - og det har langt større verknad enn om han hadde uttrykt seg meir aggressivt.
Aids-epidemien vart sett på som ein ny pest og i enkelte kristne miljø vart det hevda at det var Gud sin måte å straffa dei homofile på. Det fantest sjukehus som ikkje ville ta inn homofile. Det vart føreslått å tatovera alle hiv-positive og ein diskuterte til og med eigne "konsentrasjonsleirar" for dei smitta. Mange av familiane til dei sjuke og smitta prøvde å skjula sanninga om sjukdommen.

Desse bøkene viser lesaren at det svenske (og norske) samfunnet - og folk flest - har endra synet på homofili dei siste 30 åra. Heldigvis. Det er blitt noko enklare å komma ut av skapet. No er dei fleste meir tolerante og respekterer alternative familie- og samlivsformer; i dag er det vel knapt nokon som bryr seg om to av same kjønn er kjærestar, bur saman eller gifter seg med kvarandre. Men enno er det ein del fordommar og haldningar å ta tak i - særleg i dei eldste aldersgruppene og blant enkelte religiøse folk - og mange ungar brukar gjerne "din homo" som skjellsord fortsatt. 

Tørk aldri tårer uten hansker ga meg - faktisk - klump i halsen. Det er sjeldan ei bok går så inn på meg, så dette måtte bli toppkarakter. Eg følte meg litt utmatta etter at eg hadde lest ut trilogien - og har brukt ein del tid på å fordøya det eg las. Det handlar om livet, kjærleiken og døden. Om nærleik og venskap, einsemd og lengsel. Om fordommar og homofobi, hiv-skrekk og aids-frykt. Om smerte, angst og sorg. Bøkene er som sagt svært gripande, - og alt vert fortalt på ein intens og realistisk måte. Rått og sårt - og veldig lettlest, trass i at det vert hoppa fram og tilbake i tid og at historia vert fortalt frå ulike synsvinklar. Det er på mange måtar trist og vond lesnad, men den lune humoren og ironien til forfattaren er også til stades.

Noko av det som gjorde sterkast inntrykk på meg var nettopp det ekte i forteljinga. Det er ingen tvil om at forfattaren fortel om sitt eige liv, sine eigne vener og elskarar og sine eigne opplevingar. Det er Jonas Gardell sin unge kropp me ser på omslagsbiletet til den fyrste boka - men personen som held rundt han på biletet - han finst ikkje lenger, har forfattaren fortalt. Han har vidare sagt at han har slitt med skuldkjensle fordi han var mellom dei som overlevde.

Jonas Gardell er verkeleg ein forfattar og ein artist som byr på seg sjølv: